Andvari - 01.01.2008, Blaðsíða 99
andvari
HANN KVAÐST Á VIÐ FJANDANN
97
í land er komið og hann kynnist menningu landsmanna á ný. Ljóðið fjallar
um svik. Og svikin felast í óheilindum og prjáli: Heimskan er skrínlögð og
smánin er skrautklædd, því er hampað sem lítilsvert er og léttvægt og breitt
er yfir glæpi. En sjálft er skáldið á einkennilegan hátt eins og hið samseka
fórnarlamb. Hans blóð, hans tár og hans skömm.
Hann kemst að minnsta kosti ekki burt og því fylgja andstæðar kenndir sem
stríða um völd í huga hans. Þarna rýfur Steinn eitt af helstu tabúum íslenskra
bókmennta - rétt eins og Matthías Jochumsson hafði gert á undan honum í
kvæðinu Volaða land - hann yrkir um andstyggð sína á landi og þjóð.
I Afturhvarfi yrkir sá sem fór burt - villtist til borgarinnar - fullur sekt-
arkenndar yfir því að hafa ekki yrkt jörðina. Hann sá ekki að jörðin er græn
þegar hann dvaldi þar vegna þess að „myrkur langrar nætur huldi sýn“. Steinn
Steinarr sem bóndi er samt sem áður svo fráleit hugmynd að erfitt er að taka
ljóðið fyllilega alvarlega nema þegar það er túlkað almennt og litið svo á að
hér sé ort fyrir munn þeirra þúsunda íslendinga sem stóðu í sömu sporum:
höfðu yfirgefið jörðina og upplifðu borgina sem „hrjóstur naktra kletta“.
Kannski komst Steinn næst því að yrkja hefðbundin ættjarðarljóð að þjóð-
skáldasið í ljóðinu Landsýn - nær landi komst hann ekki - og við heyrum
það sjálfsagt seint í meðförum fjallkonunnar 17. júní. Hann var með öðrum
orðum ekki þjóðskáld, að minnsta kosti ekki í sama skilningi og skáld 19.
aldarinnar. Samt var hann ástsælasta skáld 20. aldarinnar, kannski síðasta
skáldið sem náði til alls almennings - þjóðarinnar - með ljóðum sínum. í
rauninni var hann síðasta alþýðuskáldið sem ekki var kallað því einkennilega
niðrunarheiti: hagyrðingur.
IV
>,Mitt nafn er Steinn Steinarr skáld" segir hann og vottar fyrir stolti, rétt
eins og í þeirri staðhæfingu að hann hafi aðeins verið til í sínu ljóði. Þegar
Magnús Stefánsson - það íslenskt skáld sem kannski var einna skyldast Steini
Steinarr - tók sér skáldanafn ákvað hann að kenna sig við örninn á tvöfald-
an hátt: örn og sonur arnarins. Hann var þannig sá sem flaug hæst í forsal
yinda, hafði mest vænghafið og ríkti yfir öðrum fuglum. Þegar Aðalsteinn
Kristmundsson tók sér skáldanafn valdi hann sér á hinn bóginn nafnið Steinn
Steinarr. Hann kennir sig við það sem liggur á jörðinni, og er hluti af jörð-
'nni, það sem flýgur ekki (nema því sé grýtt), blómstrar ekki, syngur ekki
" liggur bara. Nafnið vísar á svo hversdagsleg fyrirbæri - ekki síst hér á landi
" svo litlaust, ómerkilegt og fábrotið að útkoman verður svolítið eins og af
»falska hortittinum“: frumleg og gott ef ekki beinlínis litrík. Steinninn er líka
harður í gegn, allur eins og allur hann sjálfur. Dropinn kann að hola steininn
" um síðir - en steinninn hins vegar harðari en fyrirbærin sem hann kemst