Menntamál - 01.04.1967, Síða 40

34
MENNTAMÁL
Ég gæti trúað því, að mörgum þætti þetta vera fjarlæg
vísindi og lítið eiga við staðhætti orðgnóttarþjóðlélags eins
og hins íslenzka. En eru það ekki frekar menningarviðhorf-
in, sem við höfum alizt upp við í æsku heldur en reynsla
dagsins í dag, sem bregður upp fyrir okkur mynd þjóðfélags,
sem í raun réttri er að hverfa á braut fyrir öðru þjóðfélagi
orðsnauðara? Hér skal fara fljótt yfir sögu.
Bændaþjóðfélagið er staðfestuþjóðfélag, sem byggist á
fjölskyldumennt. Fjölskyldumenntin einkennist af því, að
framleiðsla og neyzla er í sömu höndum; bóndinn og fjöl-
skylda hans framleiðir að mestu það sem til framfærslu
þarf, og fjölskyldan neytir þess í sameiningu. Viiruskipti ráða
samskiptum framleiðslu- og neyzluaðila, jregar um tvo aðila
er að ræða, en ekki hin óhlutstæðu skipti á vöru og fé, sem
leiða manninn út úr hinu þrönga sambandi, er einkennir
bændaþjóðfélög. Fjölskylduskipan framleiðslu og neyzlu í
bændaþjóðfélaginu verður tiþ þess, að fjölskyldan er um
leið vinnueining þjóðfélagsins. Börn, sem alast upp við
slíka þjóðfélagshætti, sjá í kringum sig samsvörun orða og
verka. Þegar bóndinn slær túnið, stendur barnið hjá og
horfir á. Það veit, hvaða orsakir eru fyrir því, að hann slær,
og hvaða afleiðingar hljótast af því. Ef illa viðrar, þá verð-
ur ekki slegið, eða heyin lirekjast og féð verður heyvana og
elst illa. Barnið kemst að raun um ákveðin orsakasambönd
af því einu að lifa með fjölskyldu sinni og sjá verkin allt
í kringum sig: verkahringur bóndans er gagnsær fyrir barn-
ið og orðheimur þess samsvarar þessurn verkheimi. Gagn-
sætt er milli verka og orða, ef svo má að orði kveða. Allt,
sem íaðir eða móðir, bóndi og húsfreyja hans, segja við
barnið, er byggt á skiljanlegum staðreyndum. Ff barnið á
að sækja hrossin, þó í vondu veðri sé, þá verður það skilið,
vegna þess að orsakir og afleiðingar eru „gagnsæjar". Það
þarf að sækja kýrnar, það verður að moka flórinn, það Jrarf
að slá þýfið, það verður að raka ljána. Vinna er sjálfsögð og
veröldin samfelld. Fátt í þessum heimi er órætt fyrir barnið;