Skírnir - 01.01.1922, Side 191

Skírair]
Ritfregnir.
183
honum og jafnvel systur hans. Skömminui fyrir það mega þeir
konungur og Hvítfeldur skifta meS sjer < ofanálag. A8 vísu verð-
ur það eigi úr gkafið, aS Gisaur vildi Ogmund af landi burt, en
til þeis lágu margar eðlilegar oraakir, er höf. skýrir Ijóst og rök-
samlega. Hefir of mikiS verið gert úr velgerðum Ogmundar við
Gissur. Þœr virðist varla meiri en svo, að Gissur hafi goldið þær
að fullu með dyggri þjónustu. Eigi virðist heldur skaplyndi Og-
mundar hafa verið mjög til þess fallið, að ávinna honum elsku
ungra manna, er sjálfráðir vildu vera skoðana sinna. Nú var hann
ber orðin ab mótstöðu og meinráðum gegn Gisssuri og hinum nýja
gið. Verður þá hjer sem oftar viðkvæmt mál og vaudasamt, hvort
meira skal meta mann eða málefni, er í bága kemur. Eigi telur
höf. næga ástæðu til að rengja söguna um brjef Gissurar til Og-
mundar, er mestu ámæli hefir á hann hlaðið. Er það vafalaust
rjett, að næg gögn skortir til að ósanna hana, en lengi hefir mjer
þótt öún svo ósennileg í alla staði, að eg trúi henni eigi. Óvin-
áttan með þeim Ögmundi var orðin svo mögnuð, að hann gat eigi
búist við, að Ögmundur mundi fara að síuum ráðum, miklu frem-
ur hafa þau að viðsjá. Svo virðist líka af vísunni, er Ögmundur
mælti til Asdisar, sem hann telji ástráð hennar eða bænir hafa
leitt sig í óvinagreipar. Og auk þess fara heimildirnar um at-
burði þessi svo í bága að stórum eykur á ólíkindin, þó að ekki
geri þau söguna ómögulega. Annars hefir aldrei fyrr verið ritað
nálægt því eins skýrt og fagurlega um Gissur eins og gert er í
þessari bók. Höf. þvær með rökum af honum ámælin, sem hann
hefir hlotið, bæði fyrir fals og undirferli við landa sína, þýlyndi
við konung og skort á þjóðhollustu. Dul hans og þol meðan
hann bíður færis að koma áhugamáli sínu fram er ekki aunaö
en eðlileg nauðverja lítilmagnans gegn ofstækisfullu ofurefli. Eigi
hefir Vilhjálmur, þjóðhetja Hollendiuga, verið nefndur »hinn þögli«
í ámælis skyni. Þegar Gissur hefir fengið frjálsar hendur, gætir
hann hófs og mannúðar < stjórn sinni innanlands, en við konung
beitir hann svo miklu lagi samfara skörulegri festu, að furðu
gegnir hversu Kristján III. gerist honum eftirlátur. A þenna hátt
tekst honum að hamla óspektum af hálfu landsmanna og að miklu
leyti ofríki og ásælni konungsvaldsins um sína daga. Þó að þeir
yrðu helst til fáir, getur enginn sagt, hve miklu böli hann hefir
stýrt frá ættjörð sinni, því síður hver orðið hefði saga siðaskift-
anna hjer á landi, ef hans hefði við notið til elli. Telur höf. hann
>hviklaust 8tjórnvitrastan allra íslendinga á siðaskiftaöldinnií (bls.