Iðunn : nýr flokkur - 01.07.1923, Blaðsíða 68
62 Pétur Sigurðsson: iðunk-
því, aö af hinum yngri kvæðunum hafi sum veriö
notuð sem sálmar og sungin í kirkjum, eða þá að
minsta kosti einstakar vísur úr þeim.
Kvæði þessi, eldri og yngri, eru flest um Guð,
Krist, Maríu mey, krossinn Krists, postulana og aðra
heilaga menn; auk þess mörg almenns kristilegs
efnis, morgun- og kvöldsálmar (Dæglur, Nætlur),
boðorðavísur, heimsósómar, iðrunarkvæði o. s. frv.
þessi skáldskapur varð þjóðinni mjög kær og hjart-
fólginn; urðu sum kvæðin víðfræg, svo sem Maríu-
kvæði Jóns Maríuskálds Pálssonar og Lopts rika, og
enn í dag er snild Lilju við brugðið. Á þessum öld-
um voru engar prentaðar guðsorðabækur, svo sem
síðar varð. Handntin voru dýr og torgæt og á fárra
færi að afla þeirra. En kvæðin voru auðnumin; tók
alþýða manna því ástfóstri við þau, og við þenna
brunninn hafa trúaðir menn og guðræknir löngum
dvalið á mæðu og raunastundum.
Eftir að hinn nýi siður var lögboðinn áttu sið-
skiftamenn nóg aö vinna. Annarsvegar var fáfræði
og fæð klerka og kennimanna, hinsvegar fastheldni
alþýðu við hinn forna sið, eða þá léltúð og siðleysi.
Hér verður einungis drepið lauslega á þá starfsemi
siðskiftamanna, sem hnigur að andlegri ljóðagerð.
Meðal annarar nýbreytni tók Lúther upp sáima-
söng á móðurmálinu og orti í því skyni fjölda sálma.
Hér á landi voru engir sálmar til, er menn gætu
sungið við lútherskar guðsþjónustur. Það hlaut því að
verða með fyrstu verkum hinna lúthersku biskupa að
yrkja eða láta yrkja sálma til söngs í kirkjum. Árið
1555 gaf Marteinn biskup Einarsson út i Kaup-
mannahöfn handbók fyrir kennimenn, og aftan viö
hana »— — — lítið sálmakver af heilagri skript
útdregið og íslenzkað af herra M. E. S. S.«. Eftir-
maður hans á Skálholtsstóli, Gisli biskup Jónsson,
gaf út aðra sálmabók undir þessum titli: »Að guðs