Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Qupperneq 61

DÓRA S. BJARNASON
reiða sig líka á framlög frá ættingjum til að eiga fyrir lífsnauðsynjum. Svokölluð „laun"
fyrir vinnu á vemduðum vinnustöðum duga skammt til að bæta fjárhagsstöðu þeirra
sem þar vinna. Þá eru flest almenn réttindi verkafólks einnig fyrir borð borin á
slíkum vinnustöðum.4 Jafnvel þegar fullorðið þroskaheft eða mikið fatlað fólk erfir
foreldra sína er ekki víst að arfurinn sé aðgengilegur og nýttur til að bæta líf
erfingjans. Þetta þarf að athuga og leiðrétta.
Staðsetning og búnaður
Heimili skal sniðið að þörfum þess einstaklings sem þar býr og spegla áhugamál og
lífsstíl viðkomandi. Einn maður getur stofnað heimili eða þá vinir eða sambýlisfólk
sem vill búa saman og hefur valið hvort annað. Allur umbúnaður þarf að vera
þannig úr garði gerður að íbúar komist um og geti sjálfir (eða með hjálp) notað þá
aðstöðu sem býðst á heimilinu, þar með talið eldhús, baðherbergi og garð.
Það sem aðgreinir herbergjaskipan á heimili fatlaðs fólks sem þarf mikla aðstoð
frá heimilum ófatlaðs fólks er að á hverju slíku heimili verður að vera nokkuð stórt
auka svefnherbergi helst með eigin baðherbergi. Þetta aukaherbergi notar leigjandi
(sjá síðar bls. 65). Húsbúnaður má vera einfaldur en verður að hæfa aldri og kyni
heimilismanns / manna.
Heimilið þarf að vera í hverfi þar sem stutt er í félagslíf, verslanir, kaffihús,
veitingahús, íþrótta- og sundstaði, tónlist, bíó, útivistarsvæði og aðra almenna þjón-
ustu. Heimilið þarf að vera staðsett þar sem líkur eru á samgangi og samhjálp milli
nágranna. Þegar fatlaði íbúinn er úr sveit eða þorpi utan helstu þéttbýlisstaða þarf
að huga sérstaklega vel að nábýli og samgöngum þegar staðsetning er ákveðin.
Heimilið þarf að vera nálægt bústöðum ættingja og vina.
Algeng vandamál
Algengustu vandamál fatlaðs fólks sem býr í samfélaginu eru auk fátæktar og
valdaleysis, einsemd, einhæfni og öryggisleysi. Samkvæmt félagslega líkaninu um
fötlun eru þessi vandamál afsprengi læknisfræðilega líkansins í vitund samfélags-
ins og því þjónustukerfisins (Barnes, Mercher og Shakespeare 1999). Með öðrum
orðum: Með því að líta svo á að fötlunin sé í eðli sínu „óheilbrigt ástand", sjúkleiki
eða galli einstaklingsins sjálfs, þá eru þessar félagslegu og efnahagslegu aðstæður gerð-
ar eðlileg afleiðing slíks ástands eða sjúkleika. Þar með er vandi einstaklingsins í hon-
um sjálfum, en ekki í samspili hans og samfélags. Andstætt þessu telja þeir sem aðhyll-
ast félagslega Iíkanið, að vandinn búi fyrst og síðast í samfélagi sem gerir ekki ráð fyrir
tilteknum þáttum, svo sem því, að sumt fólk ferðast um í hjólastólum, þarf stuðning til
að tjá sig, sjá um daglegar þarfir eða við það að hafa hemil á athöfnum sínum. Frá sjón-
arhorni þeirra sem aðhyllast félagslega líkanið um fötlun, þá er það samfélagið sem
4 Friðrik Sigurðsson framkvæmdastjóri Þroskahjálpar telur að á fimm af 13 vernduðum vinnustöðum á landinu
fái fatlaðir starfsmenn lágmarkslaun eða 90% af slíkum launum hið minnsta. Á átta vinnustöðum eru laun
fatlaðra starfsmanna lægri og allt niður í málamyndalaun (eða innan við 100 krónur á tímann) og dæmi eru um
að fötluðu fólki sé ætlað að vinna kauplaust. Þá má geta þess að engir samningar eru til enn sem komið er um
kaup og kjör fatlaðra starfsmanna á vemduðum vinnustöðum eða t vemduðum störfum á almennum markaði
og eiga slíkir starfsmenn því nánast engin félagsleg réttindi sem vinnandi fólk.
59