Uppeldi og menntun - 01.01.2000, Page 173

KRISTÍN HALLA JÓNSDÓTTIR
MAÐURINN SEM UNNI TÖLUM EINUM
Paul Erdös fæddist í Búdapest árið 1913 og ólst þar upp. Foreldrar hans voru gyð-
ingar sem kenndu báðir stærðfræði í framhaldsskóla. Um það leyti sem sonurinn
fæddist voru gyðingar aðeins um fimm hundraðshlutar af ungversku þjóðinni, en
voru miklu stærri hluti landeigenda, menntamanna og fjármálamanna. í fyrri heims-
styrjöldinni, þegar Erdös var kornungur, var faðir hans tekinn höndum og sendur
til Síberíu þar sem honum var haldið föngnum í sex ár. Hoffman greinir frá því að í
stríðslok hafi móðir Erdös ekki vitað hvort bóndi sinn væri lífs eða liðinn, en hann
var sem betur fer einn þeirra heppnu sem komust aftur heim (67)? Hoffman segir
frá uppvexti Erdös í Búdapest og þar kemur fram hve lífsbarátta gyðinga var erfið á
þessum árum og hvernig þeim var haldið niðri af stjórnvöldum í Ungverjalandi. Til
dæmis var sá fjöldi gyðinga sem mátti stunda háskólanám mjög takmarkaður og í
engu samræmi við fjölda menntamanna úr þeirra röðum. Erdös fékk inngöngu í
háskóla í Búdapest sem sigurvegari í landskeppni í stærðfræði 17 ára gamall enda
var sú frammistaða nægjanleg til þess að litið var fram hjá því hverrar trúar hann
var. Erdös útskrifaðist með doktorspróf í stærðfræði fjórum árum síðar (71).
Árið 1934 fór Erdös frá Ungverjalandi og dvaldist næstu fjögur árin í Englandi
sem styrkþegi við háskóla í Manchester. Hann heimsótti oft aðra þarlenda háskóla
m.a. í Cambridge þar sem hann kynntist hinum fræga breska stærðfræðingi G.H.
Hardy, frumkvöðli á sviði nútíma talnafræði. Á þessum árum átti Erdös sér draum
að komast til Göttingen, þar sem vagga þýskrar stærðfræði stóð, en honum var ekki
óhætt að láta draum sinn rætast vegna fasismans sem var að líta dagsins ljós (78).
Hann fór hins vegar oft á ári heim til Ungverjalands, enda var hann haldinn mikilli
heimþrá. Árið 1938, þegar Austurríki gafst upp fyrir Hitler, tók þó fyrir þessar
heimsóknir því Erdös taldi sér ekki lengur óhætt í föðurlandi' sínu. Hann átti ekki
afturkvæmt til Ungverjalands fyrr en á árinu 1948 vegna þess stjórnmálaástands
sem þar ríkti. Erdös fluttist til Bandaríkjanna þar sem hann stundaði rannsóknir,
ferðaðist víða og hélt fyrirlestra (96). Hann var alls staðar kærkominn gestur meðal
stærðfræðinga og hafði mörg járn í eldinum í samvinnu við þá. Þótti þá, og þykir
enn, mikill faglegur heiður að hafa birt fræðigrein með Paul Erdös. Hoffman segir í
bókinni frá kynnurn Erdös af mörgum frægum stærðfræðingum á þessum árum,
t.d. mengjafræðingnum Stanislaw Ulam, sem Erdös hafði raunar fyrst hitt í Cam-
bridge, og rökfræðingnum Kurt Gödel sem glímdi við sjálfar undirstöður stærð-
fræðinnar. Ulam átti síðar eftir að minnast Erdös með innilegu þakklæti og einlægri
aðdáun í æviminningum sínum og þar kemur fram að það hafi einkennt fram-
göngu Erdös í samskiptum við aðra stærðfræðinga að vilja leggja þeim lið, vekja
með þeim metnað og hvetja þá til dáða.3 4 Ulam vissi að allan þann áratug sem Erdös
komst ekki heim til Ungverjalands var hann með heimþrá og leið afar illa af þeim
sökum. Hann hafði miklar áhyggjur af ástkærum foreldrum sínum á þessum tíma,
einkum eftir að síðari heimsstyrjöldin braust út (96).
Paul Erdös var eina barn foreldra sinna sem náði fullorðinsaldri, en tvær dætur,
3 Hér og í framhaldi greinarinnar er vísað til blaðsíðutals í bókinni The man who loved only numbers.
4 Adventures of a Mathematician Stanislaw Ulam. Útg. Charles Scribner's Sons, USA, 1983.
171