Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Side 14

Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Side 14
FRÁ KRISTIN SDÓMSLESTRI TIL MÓÐURMÁLS (Ólafur F. Hjartar 1968:137-139). En eftirtektarvert er að þrátt fyrir þetta héldust lagaákvæði um lestur í skyldunámi barna öldungis óbreytt frá konungsbréfinu 1790.1 hinu skyldubundna námsferli voru lestur og kristinfræði áfram tengd föst- um böndum. Kristleifur Þorsteinsson (1944:33-34) lýsir á ljóslifandi hátt hvernig allt bóklegt uppeldi barnanna, eins og það tíðkaðist í Borgarfirði kringum 1870, mótaðist af hinni kristilegu heimssýn: Mæður trúðu, að öll velferð barnsins byggðist á pví að kenna pví kristindóm. Öllurn börnum var pví, undireins og pau voru orðin talandi, kennd signing, faðir- vor og blessunarorðin. Við petta var bætt fjölda af heilræðum og bænaversum ... Biblían, Vídalínspostilla, Passíusábnarnir og Grallarinn voru pá til á flestum bæj- um, par sem ég pekkti til, og öllum peim trúarsetningum, er í peim bókum var að finna, unni fólkið afhjarta og taldi sína helgustu skyldu að innræta börnum sínutn pær ... Það var pvííaugutn foreldra fyrsta og háleitasta skylda að innræta börnutn pau trúarbrögð, sem Bibh'an og klerkarnir kenndu. Kristleifur lýsir því síðan hvernig sjálft lestrarnámið gekk fyrir sig, fyrst með hjálp stafrófskvers og síðan, þegar börnin voru orðin 9-10 ára, „kom önnur námsgrein til sögunnar, sem var spurningakverið" sem skyldi læra utanbókar - og var það ekki tekið út með sitjandi sældinni. Börn sem gátu ekki náð valdi á öllum texta kversins dæmdust tossar í augum alls safnaðarins (Kristleifur Þorsteinsson 1944:34-35). Líklega hefur Kristleifur gyllt nokkuð áhuga almennings á hinni kristilegu barnafræðslu; en lýsing hans undirstrikar vel þann hugmyndafræðilega grunn sem þessi fræðsla byggðist á - sem var í öllum meginatriðum hinn sami og lagður hafði verið með húsagatilskipuninni um miðja 18. öld (Loftur Guttormsson 1983:63-83, 163). Það er líka ljóst að um 1870 taldi yfirstjórn fræðslumála sér enn skylt að reka á eftir því við presta að þeir hefðu nákvæmt eftirlit með því „hvernig hvert barn er lesandi og hve langt það er komið að læra, hvort heldur það er Balles eða Balslevs barnalærdómsbók ...". (Bréf biskupsins 21/11 1874. Stjórnartíðindi fyrir Island, B- deild 1874:40).2 3 Skömmu áður hafði biskup áminnt sóknarpresta um að sjá til þess, þegar þeir húsvitjuðu, að „alstaðar séu til nógar guðsorðabækur ..." (Bréf biskups 9/4 1866. „Viðbætir". Stjórnartiðindi fyriríslattd, B-deild 1874:45). Þannig stóð gamla kerfið lítt haggað einum þrjátíu árum áður en undirbúningur hófst að gerð fyrstu almennu barnafræðslulaganna. Að hve miklu leyti skyldi kristilegt lestrarefni hafa verið notað til lestrariðkunar á síðasta fjórðungi 19. aldar? Til vitnis um þetta eru upplýsingar af mismunandi toga, m.a. tilfallandi frásagnir og opinberar skýrslur. Eftir þessum upplýsingum að dæma var Nýja testamentið almennt „haft til lestraræfinga fyrir börn ..." („Br. J." 1892:41)/ Almennast gildi hefur þó skýrsla Guðmundar FiniTbogasonar um fræðslu 2 Umræddar barnalærdómsbækur eftir N. E. Balle (fyrst útgefin á íslensku 1796) og C. F. Balslev (fyrst útgefin á íslensku 1866) voru á þessum tíma hinar einu löggiltu til fermingarundirbúnings. Hér bættist við „Helgakver" (Helgi Hálfdanarson 1877) sem vann á, einkum gagnvart Balle, eftir því sem leið að aldarlokum. Helgakver taldi 115 bls. (í 8vo). Þessar lærdómsbækur höfðu að geyma Fræðin minni Lúthers ásamt löngum útskýringum. 3 Sjá ennfremur „Kennari" (1900:85); Eyjólfur Guðmundsson (1948:27); Guðný Jónsdóttir (1973:24); Sigurbjörn Þorkelsson ([1966]:37—38); Stefán Jóhann Stefánson (1966:41). 12
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164

x

Uppeldi og menntun

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Uppeldi og menntun
https://timarit.is/publication/581

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.