Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Page 14

Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Page 14
FRÁ KRISTIN SDÓMSLESTRI TIL MÓÐURMÁLS (Ólafur F. Hjartar 1968:137-139). En eftirtektarvert er að þrátt fyrir þetta héldust lagaákvæði um lestur í skyldunámi barna öldungis óbreytt frá konungsbréfinu 1790.1 hinu skyldubundna námsferli voru lestur og kristinfræði áfram tengd föst- um böndum. Kristleifur Þorsteinsson (1944:33-34) lýsir á ljóslifandi hátt hvernig allt bóklegt uppeldi barnanna, eins og það tíðkaðist í Borgarfirði kringum 1870, mótaðist af hinni kristilegu heimssýn: Mæður trúðu, að öll velferð barnsins byggðist á pví að kenna pví kristindóm. Öllurn börnum var pví, undireins og pau voru orðin talandi, kennd signing, faðir- vor og blessunarorðin. Við petta var bætt fjölda af heilræðum og bænaversum ... Biblían, Vídalínspostilla, Passíusábnarnir og Grallarinn voru pá til á flestum bæj- um, par sem ég pekkti til, og öllum peim trúarsetningum, er í peim bókum var að finna, unni fólkið afhjarta og taldi sína helgustu skyldu að innræta börnum sínutn pær ... Það var pvííaugutn foreldra fyrsta og háleitasta skylda að innræta börnutn pau trúarbrögð, sem Bibh'an og klerkarnir kenndu. Kristleifur lýsir því síðan hvernig sjálft lestrarnámið gekk fyrir sig, fyrst með hjálp stafrófskvers og síðan, þegar börnin voru orðin 9-10 ára, „kom önnur námsgrein til sögunnar, sem var spurningakverið" sem skyldi læra utanbókar - og var það ekki tekið út með sitjandi sældinni. Börn sem gátu ekki náð valdi á öllum texta kversins dæmdust tossar í augum alls safnaðarins (Kristleifur Þorsteinsson 1944:34-35). Líklega hefur Kristleifur gyllt nokkuð áhuga almennings á hinni kristilegu barnafræðslu; en lýsing hans undirstrikar vel þann hugmyndafræðilega grunn sem þessi fræðsla byggðist á - sem var í öllum meginatriðum hinn sami og lagður hafði verið með húsagatilskipuninni um miðja 18. öld (Loftur Guttormsson 1983:63-83, 163). Það er líka ljóst að um 1870 taldi yfirstjórn fræðslumála sér enn skylt að reka á eftir því við presta að þeir hefðu nákvæmt eftirlit með því „hvernig hvert barn er lesandi og hve langt það er komið að læra, hvort heldur það er Balles eða Balslevs barnalærdómsbók ...". (Bréf biskupsins 21/11 1874. Stjórnartíðindi fyrir Island, B- deild 1874:40).2 3 Skömmu áður hafði biskup áminnt sóknarpresta um að sjá til þess, þegar þeir húsvitjuðu, að „alstaðar séu til nógar guðsorðabækur ..." (Bréf biskups 9/4 1866. „Viðbætir". Stjórnartiðindi fyriríslattd, B-deild 1874:45). Þannig stóð gamla kerfið lítt haggað einum þrjátíu árum áður en undirbúningur hófst að gerð fyrstu almennu barnafræðslulaganna. Að hve miklu leyti skyldi kristilegt lestrarefni hafa verið notað til lestrariðkunar á síðasta fjórðungi 19. aldar? Til vitnis um þetta eru upplýsingar af mismunandi toga, m.a. tilfallandi frásagnir og opinberar skýrslur. Eftir þessum upplýsingum að dæma var Nýja testamentið almennt „haft til lestraræfinga fyrir börn ..." („Br. J." 1892:41)/ Almennast gildi hefur þó skýrsla Guðmundar FiniTbogasonar um fræðslu 2 Umræddar barnalærdómsbækur eftir N. E. Balle (fyrst útgefin á íslensku 1796) og C. F. Balslev (fyrst útgefin á íslensku 1866) voru á þessum tíma hinar einu löggiltu til fermingarundirbúnings. Hér bættist við „Helgakver" (Helgi Hálfdanarson 1877) sem vann á, einkum gagnvart Balle, eftir því sem leið að aldarlokum. Helgakver taldi 115 bls. (í 8vo). Þessar lærdómsbækur höfðu að geyma Fræðin minni Lúthers ásamt löngum útskýringum. 3 Sjá ennfremur „Kennari" (1900:85); Eyjólfur Guðmundsson (1948:27); Guðný Jónsdóttir (1973:24); Sigurbjörn Þorkelsson ([1966]:37—38); Stefán Jóhann Stefánson (1966:41). 12
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164

x

Uppeldi og menntun

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Uppeldi og menntun
https://timarit.is/publication/581

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.