Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Side 19

Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Side 19
LOFTUR GUTTORMSSON Lestrarbók handa alpýðu var borin uppi af ættjarðarást höfundar; hún var gefin út í tilefni þjóðhátíðarinnar 1874 og naut nokkurs opinbers fjárstuðnings. I íslensku þjóðfélagi, sem var á þessum tíma skólalaust að kalla, skírskotaði bókin mjög til almennings: lestrarkunnátta var næsta almenn en á hinn bóginn skorti almenning sárlega upplýsingar um alla heima og geima til að svala þekkingarfýsn sinni. Vitnisburðir ævisagna sýna að „Alþýðubókin" - svo var hún kölluð manna á meðal - naut mikilla vinsælda og varð fjölmörgum uppvaxandi einstaklingum á síðasta fjórðungi aldarinnar eins konar alþýðuskóli (Guðný Jónsdóttir 1973:24; Ingivaldur Nikulásson 1952:57; Ólína Jónasdóttir 1946:24). „ Alþýðubókin" var aldrei hugsuð sem hentugt barnaefni til lestrariðkunar; hún mun ekki heldur hafa nýst vel í þeim tilgangi þótt ekki væri nema vegna þess hve letrið var smátt. Undir aldamótin 1900 fundu menn orðið tilfinnanlega fyrir skorti á hentugu lestrarefni til kennslu. Kennarar og aðrir áhugamenn höfðu reyndar leitast við að bæta nokkuð úr. Þannig tók Jóhannes Sigfússon kennari saman á árabilinu 1890-1903 þrjú smárit sem hann vænti að mætti nota „sem lestrarkver handa börn- um."11 Og sjálft aldamótaárið birti landshöfðingi tilkynningu um kennslubækur vel lagaðar „til notkunar við barnafræðslu í skólum og heimahúsum" (Stjórnartiðindi, B-deild 1900:1). Hér var m.a. um að ræða Nýjasta barnagullið, litla bók með mynd- skreyttum frásögum aðallega af dýrum og börnum. Um þetta leyti voru framsæknir kennarar farnir að kynna kennslufræðilegar hugmyndir þar sem áhersla var lögð á þýðingu hins hlutbundna og sýnilega fyrir móðurmálskennsluna, sem og á munn- lega frásögn barnanna af því sem þau hefðu numið; í þessu sambandi var góð lestrarbók talin „hið ágætasta kennslufæri" (Bjarni Jónsson 1892:12-23). Árið 1901 komu svo út hin fyrstu skólaljóð, búin til prentunar af Þórhalli Bjarnarsyni biskupi.12 Eins og í pottinn var búið er ekki að undra þótt athygli helsta hugmynda- frömuðar íslenska barnaskólans, Guðmundar Finnbogasonar, beindist mjög ein- dregið að mikilvægi lestrarefnis fyrir móðurmálskennsluna. Sem kunnugt er lagði Guðmundur Finnbogason með ritinu Lýðmentun hug- myndagrunn að frumvarpi um fræðslu barna sem var lögtekið með nokkrum breyt- ingum 1907. í þessu riti ræðir hann ítarlega um móðurmálið. Það er, segir Guð- mundur, „vegurinn sem leiðir til þekkingar á hugsunarhætti og tilfinningalífi þjóðarinnar, lykillinn að öllu því sem hún á bezt í vísindum, sögu og óði"; íslensk- una, hið fagra og „þróttauðuga" mál, eigi að kenna æskulýðnum að elska og beita „í þjónustu háleitra hugsjóna" (Guðmundur Finnbogason 1903:63). Til þess að ná þessum markmiðum og tryggja framfarir og sálarþroska barn- anna áleit Guðmundur að lesbókin væri afar mikilsverð, kæmi „næst góðum kenn- ara ..." Lýsir hann því fjálglega hvernig slík bók þurfi að vera úr garði gerð: hún þurfi að samsvara andlegum þroska og þörfum nemandans, veita svölun en vekja jafnframt þorsta eftir meiru; hún eigi að „hreyfa þýðustu strengina og vekja hljóma 11 Jóhannes Sigfússon 1890:[Formáli]. - Smárit þessi, Samlíiiiiigur lianda börnum, voru að efnisvali um margt forboði Lesbókarinnar sem birtist 1907-1910 (sbr. hér síðar) en þau fluttu miklu minna af íslensku efni. 12 Skóla-ljóð. Kvæðasafn handa unglingum til að lcsa og nema. Sjá Eystein borvaldsson 1988:15-36. 17
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164

x

Uppeldi og menntun

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Uppeldi og menntun
https://timarit.is/publication/581

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.