Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Síða 19

Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Síða 19
LOFTUR GUTTORMSSON Lestrarbók handa alpýðu var borin uppi af ættjarðarást höfundar; hún var gefin út í tilefni þjóðhátíðarinnar 1874 og naut nokkurs opinbers fjárstuðnings. I íslensku þjóðfélagi, sem var á þessum tíma skólalaust að kalla, skírskotaði bókin mjög til almennings: lestrarkunnátta var næsta almenn en á hinn bóginn skorti almenning sárlega upplýsingar um alla heima og geima til að svala þekkingarfýsn sinni. Vitnisburðir ævisagna sýna að „Alþýðubókin" - svo var hún kölluð manna á meðal - naut mikilla vinsælda og varð fjölmörgum uppvaxandi einstaklingum á síðasta fjórðungi aldarinnar eins konar alþýðuskóli (Guðný Jónsdóttir 1973:24; Ingivaldur Nikulásson 1952:57; Ólína Jónasdóttir 1946:24). „ Alþýðubókin" var aldrei hugsuð sem hentugt barnaefni til lestrariðkunar; hún mun ekki heldur hafa nýst vel í þeim tilgangi þótt ekki væri nema vegna þess hve letrið var smátt. Undir aldamótin 1900 fundu menn orðið tilfinnanlega fyrir skorti á hentugu lestrarefni til kennslu. Kennarar og aðrir áhugamenn höfðu reyndar leitast við að bæta nokkuð úr. Þannig tók Jóhannes Sigfússon kennari saman á árabilinu 1890-1903 þrjú smárit sem hann vænti að mætti nota „sem lestrarkver handa börn- um."11 Og sjálft aldamótaárið birti landshöfðingi tilkynningu um kennslubækur vel lagaðar „til notkunar við barnafræðslu í skólum og heimahúsum" (Stjórnartiðindi, B-deild 1900:1). Hér var m.a. um að ræða Nýjasta barnagullið, litla bók með mynd- skreyttum frásögum aðallega af dýrum og börnum. Um þetta leyti voru framsæknir kennarar farnir að kynna kennslufræðilegar hugmyndir þar sem áhersla var lögð á þýðingu hins hlutbundna og sýnilega fyrir móðurmálskennsluna, sem og á munn- lega frásögn barnanna af því sem þau hefðu numið; í þessu sambandi var góð lestrarbók talin „hið ágætasta kennslufæri" (Bjarni Jónsson 1892:12-23). Árið 1901 komu svo út hin fyrstu skólaljóð, búin til prentunar af Þórhalli Bjarnarsyni biskupi.12 Eins og í pottinn var búið er ekki að undra þótt athygli helsta hugmynda- frömuðar íslenska barnaskólans, Guðmundar Finnbogasonar, beindist mjög ein- dregið að mikilvægi lestrarefnis fyrir móðurmálskennsluna. Sem kunnugt er lagði Guðmundur Finnbogason með ritinu Lýðmentun hug- myndagrunn að frumvarpi um fræðslu barna sem var lögtekið með nokkrum breyt- ingum 1907. í þessu riti ræðir hann ítarlega um móðurmálið. Það er, segir Guð- mundur, „vegurinn sem leiðir til þekkingar á hugsunarhætti og tilfinningalífi þjóðarinnar, lykillinn að öllu því sem hún á bezt í vísindum, sögu og óði"; íslensk- una, hið fagra og „þróttauðuga" mál, eigi að kenna æskulýðnum að elska og beita „í þjónustu háleitra hugsjóna" (Guðmundur Finnbogason 1903:63). Til þess að ná þessum markmiðum og tryggja framfarir og sálarþroska barn- anna áleit Guðmundur að lesbókin væri afar mikilsverð, kæmi „næst góðum kenn- ara ..." Lýsir hann því fjálglega hvernig slík bók þurfi að vera úr garði gerð: hún þurfi að samsvara andlegum þroska og þörfum nemandans, veita svölun en vekja jafnframt þorsta eftir meiru; hún eigi að „hreyfa þýðustu strengina og vekja hljóma 11 Jóhannes Sigfússon 1890:[Formáli]. - Smárit þessi, Samlíiiiiigur lianda börnum, voru að efnisvali um margt forboði Lesbókarinnar sem birtist 1907-1910 (sbr. hér síðar) en þau fluttu miklu minna af íslensku efni. 12 Skóla-ljóð. Kvæðasafn handa unglingum til að lcsa og nema. Sjá Eystein borvaldsson 1988:15-36. 17
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164

x

Uppeldi og menntun

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Uppeldi og menntun
https://timarit.is/publication/581

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.