Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Page 19

Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Page 19
LOFTUR GUTTORMSSON Lestrarbók handa alpýðu var borin uppi af ættjarðarást höfundar; hún var gefin út í tilefni þjóðhátíðarinnar 1874 og naut nokkurs opinbers fjárstuðnings. I íslensku þjóðfélagi, sem var á þessum tíma skólalaust að kalla, skírskotaði bókin mjög til almennings: lestrarkunnátta var næsta almenn en á hinn bóginn skorti almenning sárlega upplýsingar um alla heima og geima til að svala þekkingarfýsn sinni. Vitnisburðir ævisagna sýna að „Alþýðubókin" - svo var hún kölluð manna á meðal - naut mikilla vinsælda og varð fjölmörgum uppvaxandi einstaklingum á síðasta fjórðungi aldarinnar eins konar alþýðuskóli (Guðný Jónsdóttir 1973:24; Ingivaldur Nikulásson 1952:57; Ólína Jónasdóttir 1946:24). „ Alþýðubókin" var aldrei hugsuð sem hentugt barnaefni til lestrariðkunar; hún mun ekki heldur hafa nýst vel í þeim tilgangi þótt ekki væri nema vegna þess hve letrið var smátt. Undir aldamótin 1900 fundu menn orðið tilfinnanlega fyrir skorti á hentugu lestrarefni til kennslu. Kennarar og aðrir áhugamenn höfðu reyndar leitast við að bæta nokkuð úr. Þannig tók Jóhannes Sigfússon kennari saman á árabilinu 1890-1903 þrjú smárit sem hann vænti að mætti nota „sem lestrarkver handa börn- um."11 Og sjálft aldamótaárið birti landshöfðingi tilkynningu um kennslubækur vel lagaðar „til notkunar við barnafræðslu í skólum og heimahúsum" (Stjórnartiðindi, B-deild 1900:1). Hér var m.a. um að ræða Nýjasta barnagullið, litla bók með mynd- skreyttum frásögum aðallega af dýrum og börnum. Um þetta leyti voru framsæknir kennarar farnir að kynna kennslufræðilegar hugmyndir þar sem áhersla var lögð á þýðingu hins hlutbundna og sýnilega fyrir móðurmálskennsluna, sem og á munn- lega frásögn barnanna af því sem þau hefðu numið; í þessu sambandi var góð lestrarbók talin „hið ágætasta kennslufæri" (Bjarni Jónsson 1892:12-23). Árið 1901 komu svo út hin fyrstu skólaljóð, búin til prentunar af Þórhalli Bjarnarsyni biskupi.12 Eins og í pottinn var búið er ekki að undra þótt athygli helsta hugmynda- frömuðar íslenska barnaskólans, Guðmundar Finnbogasonar, beindist mjög ein- dregið að mikilvægi lestrarefnis fyrir móðurmálskennsluna. Sem kunnugt er lagði Guðmundur Finnbogason með ritinu Lýðmentun hug- myndagrunn að frumvarpi um fræðslu barna sem var lögtekið með nokkrum breyt- ingum 1907. í þessu riti ræðir hann ítarlega um móðurmálið. Það er, segir Guð- mundur, „vegurinn sem leiðir til þekkingar á hugsunarhætti og tilfinningalífi þjóðarinnar, lykillinn að öllu því sem hún á bezt í vísindum, sögu og óði"; íslensk- una, hið fagra og „þróttauðuga" mál, eigi að kenna æskulýðnum að elska og beita „í þjónustu háleitra hugsjóna" (Guðmundur Finnbogason 1903:63). Til þess að ná þessum markmiðum og tryggja framfarir og sálarþroska barn- anna áleit Guðmundur að lesbókin væri afar mikilsverð, kæmi „næst góðum kenn- ara ..." Lýsir hann því fjálglega hvernig slík bók þurfi að vera úr garði gerð: hún þurfi að samsvara andlegum þroska og þörfum nemandans, veita svölun en vekja jafnframt þorsta eftir meiru; hún eigi að „hreyfa þýðustu strengina og vekja hljóma 11 Jóhannes Sigfússon 1890:[Formáli]. - Smárit þessi, Samlíiiiiigur lianda börnum, voru að efnisvali um margt forboði Lesbókarinnar sem birtist 1907-1910 (sbr. hér síðar) en þau fluttu miklu minna af íslensku efni. 12 Skóla-ljóð. Kvæðasafn handa unglingum til að lcsa og nema. Sjá Eystein borvaldsson 1988:15-36. 17
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164

x

Uppeldi og menntun

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Uppeldi og menntun
https://timarit.is/publication/581

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.