Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Side 51

FRIÐRIK H. JÓNSSON, ANNA H U L D ÓSKARSDÓTTIR, HULDA GUÐMUNDSDÓTTIR
gera sér grein fyrir starfi hans eins og kemur fram í svarinu „hann rekur fólk". Mest
virðing fyrir starfsgreinum er í yngstu aldurshópunum og komu 19 slík svör frá
börnum í fyrsta bekk, 15 frá börnum í öðrum bekk, 14 frá börnum í þriðja bekk, en
aðeins fimm frá börnum í fimmta bekk.
HVAÐA LÆRDÓM MÁ DRAGA AF NIÐURSTÖÐUM?
Skilningur íslenskra barna á þjóðfélagsskipan er svipaður og erlendra jafnaldra
þeirra. Um tíu ára aldur eru börn byrjuð að nota sömu hugtök og viðmið og full-
orðnir til að skýra þjóðfélagsskipan. Segja má að tíu ára börn séu að byrja að nota
svipaða framsetningu og fullorðið fólk. Þau eru að gera skilning fullorðinna á þjóð-
félagsskipan að sínum.
Breyttur skilningur á þjóðfélagsskipan felst þá í því að læra um verðgildi og
hlutverk peninga, að skilja að eignir og þjóðfélagsstaða ræðst ekki eingöngu af því
hvað fólk vill, heldur er í beinum tengslum við tekjur og tækifæri. Einnig gera börn-
in sér grein fyrir launamun í þjóðfélaginu og að hann sé nokkuð kerfisbundinn á
milli starfsgreina. Þau eru líka að öðlast skilning á hugtökum sem notuð eru til að
lýsa efnahag, eins og t.d. ríkur og fátækur. Tíu ára börn vita að ríkur maður þekkist
af því að bíll (eða bílar) hans og hús eru af fínustu gerð, en ekki af úttroðnum vösum
af peningum eða að hann eigi fullt hús af peningum eins og Jóakim frændi.
Spyrja má hvort slíkar breytingar á skilningi snúist eingöngu um að búa yfir
viðeigandi þekkingu. Fram kom í niðurstöðum að sterk tengsl eru á milli almennrar
þekkingar, stéttaskilnings og þekkingar á atvinnumálum. En er þekking allt sem
þarf? Er hægt kenna sex ára börnum að skilja þjóðfélagsskipan? Ef þessum spurn-
ingum er svarað játandi er því jafnframt hafnað að hugarþroski eins og honum er
lýst af J. Piaget útskýri skilning barna á þjóðfélagsskipan. Mjög erfitt er að komast
að einhlítri niðurstöðu um hlut kenningar Piagets og kemur þar margt til. I fyrsta
lagi er það viðfangsefnið. Sumt í skilningi á peniiTgum fellur ágætlega að stigi hlut-
bundinna aðgerða. Þannig felst gagnhverfing (reversnbility) í skilningi á notkun
peninga í verslun. Barn sem skilur tengsl á milli peningaupphæðar, vöruverðs og
hve mikið er gefið til baka, skilur líka að ef a+b=c þá er c-b=a (Berti og Bombi 1988),
en annað í skilningi á peningum fellur ekki að þessari reglu. Má þar nefna atriði eins
og hvernig peningar tengjast atvinnu fólks, að fólk þurfi að afla peninga, að starfs-
greinar séu misgjöfular og að hlutir hafi mismunandi verðgildi. Oll þessi atriði
tengjast reynslu. Nefna má þau mótrök að skilningur á peningum eins og kemur
fram í versluLTardæmiiru sé forsenda skiliTÍngs á að hlutir hafi mismunandi
verðgildi. Ekki eru það þó sterk rök því fram kemur í svörum barna að þau skilja að
hlutir hafa mismunandi verðgildi þótt þau skilji ekki nákvæmlega hvað gerist við
búðarborðið.
Einnig skapar það vandkvæði við beitingu keniTÍngar Piagets að viðfangsefnið,
sem fjallað er um, er ekki hlutbundið. Börnin geta ekki farið höndum um þjóð-
félagsskipan meðan þau gera grein fyrir henni. Þetta skiptir máli því að samkvæmt
kenningu Piagets er hugsun barna hlutbundinn á þessum aldri. Hæfiri þeirra til
49