Uppeldi og menntun - 01.09.1993, Page 152

SOGUATLAS
orrusta á svæðinu 1187, en í tímatalsyfirlitinu (bls. 180) er skýrt nánar frá missi
Jerúsalem og hann tengdur við þriðju krossferð. (Hér er sagt frá Saladín soldáni, en
hann kemur ekki við sögu annars staðar og vantar því í nafnaskrána eins og fleiri
mæta menn.) Þannig finnast í bókinni allar viðeigandi upplýsingar, að vísu á víð og
dreif, en það kemur ekki að sök ef hún er notuð eins og til er ætlast, þ.e. sem hand-
bók og upplýsinganáma við hlið annars efnis.
Ritstjórn á verki sem þessu er flóknara mál en í fljótu bragði mætti ætla. Þó ekki sé
annað en ritháttur nafna á kortum, þá eru þar fjölmörg vandamál sem engin einföld
lausn er á.
Manni finnst kannski einfalt að skrifa bara hvert nafn að hætti viðkomandi
lands, en jafnvel sú aðferð reynist snúin í framkvæmd vegna afbrigða í stafrófi.
Okkar hefð er sú að reyna að stafsetja nákvæmlega nöfn úr Norðurlandamálum,
ensku og þýsku (þó með ss í stað 6), og er því fylgt hér. Þá hefur það færst í vöxt að
Islendingar reyni að skrifa frönsk nöfn að frönskum hætti, sem er eðlilegt í ljósi þess
hve margir læra frönsku í skólum. I Söguatlas sé ég ekki betur en þetta takist mjög
vel (óverulegt frávik: Ile de France fyrir Ile-de-France). Flest önnur Evrópumál nota
stafatákn sem Islendingar kunna lítil skil á og hafa mjög tíðkað að sleppa (í stöfum
eins og á, n, i, ö og öðrum þaðan af torkennilegri). í Söguatlas virðist sértáknum
skipulega sleppt í ítölskum nöfnum; í spænskum nöfnum og portúgölskum er þeim
ýmist sleppt eða haldið (oftar sleppt í lesmáli og nafnaskrám, fremur haldið á kort-
um; þó má t.d. sjá ritháttinn Leon og León á sama korti); og í fleiri tungumálum
virðist skorta á samræmi í þessu efni. Nær hefði verið að reyna ekki við sértákn í
öðrum málum en þeim sem hér eru best þekkt, nota frekar kraftana til að varast
prentvillur eins og „Islands Malvinas" fyrir Islas ... (kort 85).
Sérstakur vandi fylgir nöfnum á tungumálum sem ekki nota latínuletur. Hefð í
meðferð þeirra er oft mismunandi, t.d. eftir því hvort notað er óbreytt latínuletur
eða með sértáknum. I Söguatlas eru arabísk nöfn t.d. rituð án sértákna, en þeim
bregður fyrir í grísku („Ioánnina"). I rússneskum nöfnum er hins vegar stundum
(einkum í mannanöfnum) notuð íslensk umritun þar sem /'og ú hafa íslenskt hljóð-
gildi.
Mörg vel þekkt nöfn tíðkast hér að nota í annarri mynd en í heimalandi. Svo er
t.d. um Belgrad, sem í Söguatlas heitir Beograd á langflestum kortum og í lesmáli, en
hefur verið breytt á korti 151 auk hinnar misheppnuðu tilraunar á korti 157, og í
nafnaskránum er sín myndin í hvorri. Annars er venjum yfirleitt fylgt í þessu efni
(Lissabon og annað slíkt). Nokkrir staðir eru látnir skipta um nafnmynd eftir því
hvaða landi þeir tilheyrðu á hverjum tíma, t.d. Strasbourg/Strassburg, Nice/Nizza
og Trento/Trient. Þetta er ágætur háttur, en veldur nokkrum vanda á miðaldakort-
unum, þar sem erfitt er að flokka ríki eftir þjóðtungum nútímans.
Ein venjan er sú að stafsetja ýmis nöfn, einkum landa, höfuðborga og vel
þekktra staða, eftir íslenskum framburði. Engin skýr regla er um samræmi í þessu
efni. I Söguatlas er t.d. ritað hlið við hlið Palermd en Benevento, Ron en Soóne,
150