Hugur - 01.01.1994, Page 53

HUGUR
Samfélagssýnir og lýðrœðismynstur
51
reikniskynsemi og eru eldri en siðmenningin sjálf. Þrátt fyrir að
tilkoma flókinna samfélagsgerða hafi ekki útrýmt lýðræði, þá er sífellt
erfiðara að koma á lýðræði og viðhaida þvf: þessa fyrirmynd sem á sér
djúpar rætur í mannlegu eðli er einungis hægt að raungera ef sífellt
ólíklegra samansafn af forsendum eru samtímis til staðar. Síðasttalda
túlkunin á lýðræði er fremur í útjaðri fræðilegrar umræðu en þær sem
fyrr voru nefndar, en hún verðskuldar líklega meiri athygli cn hcnni
hefur hlotnast frarn til þessa, ekki endilega vegna innihaldsins heldur
allt eins sem nýstárlegt dæmi um viðleitni til að gera frjálshyggjuna
hlutlausa.
I öðru lagi má gera samskonar greinarmun og þann sem á undan er
rakinn á mismunandi leiðum til að staðsetja lýðræði innan félagslegs
veruleika. Þrengsta nálgunin smættar lýðræðislegar stofnanir í sér-
tækar reglur og verklag innan stjórnmála sem eru eitt af undirkerfum
samfélagsskipunarinnar. Þar sem ég hef hugsað mér að ræða nokkuð
ítarlega unt hin mismunandi sjónarhorn síðar í ritgerðinni, þá nægir
hér stutt lýsing — en þó er rétt að benda á afdrifaríkar afleiðingar.
Vegna andlegs skyldleika kerfiskenninga og þróunarkenninga er
auðvelt að tengja þessa þröngu hugmynd við þróunarmyndina af
lýðræði, þótt slík tenging sé hvorki sjálfgefin né óumflýjanleg. Þetta
innihald endurspeglar og viðheldur hugtakaaðgreiningu menningar og
stjórnmála sem er síendurtekinn hluti af félagsfræðilegri hefð okkar:
þessi tvö viðfangsefni eru lögð að jöfnu sem sinn hvor undirflokkur
samfélagsskipunarinnar og síðan er báðum sópað undir meginlögmál
hennar. Með skírskotun til þessa skyldleika verður auðveldara að
upphugsa skynsamlega áætlun um hvernig koma megi á lýðræði og
finna forskrift að raunhæfu lýðræðisfyrirkomulagi. Til samanburðar
má benda á að þeir sem tengja spurninguna um lýðræðið við vanda-
mál og viðfangsefni stjórnmenningar (political culture) eða stjórn-
hefðar taka meira tillit til þess hversu forsagan er margbrotin og
framtíðin óljós. Þessi öndverðu rök hafa í grófum dráttum verið þróuð
sem svar við smættarhugsun af margvíslegum toga. Hér nægir að
benda á að stjórnmenning grundvallast á hefð; hún þróast og er
viðhaldið eftir óformlegum leiðum félagslegra samskipta sem ekki er
hægt að smætta til formgerðar eða skipulagslögmála. Tilraunir í anda
Habermas til að færa rök fyrir lýðræði á grundvelli formgerðar
lífheima, sem og endurvakning hugmynda um borgaralegt samfélag,