Hugur - 01.06.2004, Side 28

2Ó
Rökrœban erprófsteinn skynseminnar'
verið raungerð íþessum heimi. Með ekki ósvipuðum hœtti eiga kommúnistarþað
til að segja að saga sósíalismans á 20. öld tali engan veginn gegn hugmyndum
þeirraþar sem að hugsjón kommúnismans hafi ekki verið raungerð í neinu hinna
sósíalísku ríkja. Nú mætti segja eitthvað hliðstætt um samrœðusiðfrœði Habermas
sem þú styðst við. Sjálfur segirðu hugmynd Habermas um „ákjósanlegar samræðu-
aðstœður" vera „útópíska skírskotun til samfélagsforms þar sem skynsamleg og
óþvinguð rökræða allra hlutaðeigandi væri ástunduð.“ (B 233) Hér er á ferð
„fræðileg fyrirmynd, þ.e. hugmynd sem við getum miðað við í mati okkar og
gagnrýni á allar raunverulegar samræður. “ (B 233) I grein þinni „Hvað eru
gagnrýnin félagsvísindi?"skrifarðu um hugmyndHabermas: „Kenning hans bygg-
ir áþví að samræður manna og tjáskipti geri ráð fyrir aðstæðum þar sem gagn-
kvæm virðing, ábyrgð ogjafnrétti ríki.“ (B 65—66) Þú bætir síðan við:„Þóttþær
aðstæður verði aldrei að veruleika, getur hugmyndin þjónað sem viðmiðun allrar
gagnrýni á raunverulegar aðstæður. “ (B 66) Igreinþinni „Siðfræðin og mannlíf-
ið“ skrifarðu um þessa sömu viðmiðunarhugmynd: „Þegar hugað er að samfélagi
okkar og hugsunarhætti kann þessi krafa jafnvel að virðast hlægilega óraunsæ. En
það skiptir í sjálfu sér engu máli. Hún er einkum til viðmiðunar um það hvernig
hægt sé að leiða mál réttlátlega til lykta og veitirþá jafnframt vísbendingu umþað
hvaða öfl standa í vegi fyrirþví að þessi hugsjón nái fram að ganga. “ (B 82) Þú
bendir í annarri grein á að Habermas taki „margoft jram aðþetta séu ekki raun-
verulegar aðstæður heldur gagnrýnin hugmynd“ (B126). Athygli Habermas bein-
ist því ekki að því hvernig samræðuaðstæðurnar eru í raun heldur hvernig þær
ættu að veraþótt viðurkennt sé að slíkt verði aldrei raunin heldur sé hér einfald-
lega normatív hugmynd á ferð. Aðra kantíska viðmiðunarhugmynd af svipuðum
toga sækirðu til Rawls sem „framkvæmir enga sérstaka greiningu áþví óréttlæti
sem hvarvetna viðgengst í samfélögum manna. Kenning Rawls er heimspekileg
greiningáforsendum og röklegum innviðum réttlætis ogfærir mönnumþar með í
hendur viðmiðanir sem nota má við alla greiningu á raunverulegum aðstæðum“
(B 206). Báðir eigaþessir heimspekingarþað sameiginlegt að einblína ekki á raun-
verulegar aðstæður heldur á hugmynd sem nota á sem gagmýnið viðmið jafnvel
þótt hún verði aldrei raungerð í hinum jarðneska heimi. Hugmyndirþeirra teljast
því til síðara tilfellisins í eftirfarandi flokkun þinni: Mnnaðhvort fástfræðimenn
við að greina félagslegar staðreyndir og lýsa reglubundnum tengslum þeirra, eða
þeir setja fram kenningar um það hvernig samfélagslifið gæti orðið (normative
theory). Hinirfyrrnefndu stunda vísindalegar rannsóknir áfélagslegum fyrirbær-
um eins ogþau komafyrir, en hinir síðarnefndu hugleiða kosti um æskilega skipan
þeirra." (B 56) Nú eru þetta fallegar hugmyndir. Sé hins vegar notast við jarð-
bundnari heimspeking en Kant mætti vitna i orð Aristótelesar i Siðfyæði Níko-
makkosar semþú visar sjálfur til á einum stað: fafnvelþótt til væri eitthvað gott
sem væri sameiginleg umsögn gæða, eða eitthvað sem væri sjálft tilaðskilið ogsjálf-
stætt, er Ijóst að slikt væri manninum hvorki gerlegt né tiltækt“ (HS 229). Þú
skrifar i greininni „Réttlæti og heimilisranglæti í Ijósi samræðusiðfræðinnar“:
„Samfélagssáttmáli í anda Rawls myndiþví án nokkurs vafa bæta stöðu einstæðra
foreldra, láglaunastétta ogþolenda heimilisofbeldis iþví skyni að rétta hlutþeirra
sem verst eru settir. “ (B 208) Þar sem að samfélagssáttmálinn er hins vegar aðeins