Hugur - 01.06.2004, Side 295

Ritdómar
293
ar til að eiga heimspekilegt samtal við
samtímann varð að eintali hennar við
framtíðina. Heimspeki Bjargar hefur
enn ekki verið gerð skil nema að litlu
leyti og birtist í þessari bók í fyrsta sinn
rit hennar Lífpróun II sem er framhald
af þeirri heimspeki sem hún hóf í dokt-
orsritgerð sinni. Björgu er eðli manns-
ins, sem er bæði gamalt og nýtt við-
fangsefni heimspekinnar, hugleikið og
þá einkum tengslin milli líkama og sál-
ar. Hún telur manninum „í sjálfsvald
sett að yrkja sinn eigin heila, að skapa
sér það hrifnæmi, starfssvið, starfskerfi,
er ómi og endurómi æ fleiri dásemdum
allífsins“. „Maður lærðu að skapa sjálfan
þig“ (V 328-329) eru einkunnarorðin í
hennar heimspeki. Þetta viðhorf Bjarg-
ar til manneskjunnar hefur einnig verið
sú lífsspeki sem hún lifði eftir því hún
takmarkaði sig ekki við það hlutskipti
sem ætlað var konum á þessum tíma
heldur lagði hún sig fram við það að
mennta sig og skapa sér sitt eigið líf í
fræðunum.
Af efni bókanna um Björgu að dæma
má greina hversu víðlesin hún var og vel
að sér á hinum ólíkustu sviðum. Hún var
afkastamikill greinahöfundur og var
bæði málefnaleg og skapandi. Viðtök-
urnar við skrifiim hennar voru þó oft
dræmar og stundum er engu líkara en
hún hafi verið ósýnileg. Björg var
þýðandi og segir Helga Kress frá hug-
mynd Bjargar um að koma á þýðingar-
sambandi milli Norðurlandanna sem
hún vann ötullega að um tíma en var
heldur fálega tekið. Stuttu seinna ritaði
Sigurður Nordal grein í Skt'rni (1919)
um mikilvægi góðra þýðinga fyrir land
og þjóð og segist í mörg ár hafa leitt
hugann að því að gott væri að koma á
þýðingarsambandi til þess að stuðla að
því markmiði. Hann tekur þar með
heiðurinn af hugmynd Bjargar án þess
að minnast orði á vinnu hennar í þágu
málefnisins (V 27). Þekktasta dæmið um
tómlætið í garð Bjargar er vafalaust það
að eftir tveggja áratuga vinnu að Ordabók
Sigfusar Blöndals eins og hún hefur ver-
ið kölluð, var hennar ekki getið sem
meðhöfundar (Æ 179 ).
Þessi dæmi sýna þau viðbrögð sem
Björg fékk við framlagi sínu til ffæða-
samfélagsins eða kannski frekar þau við-
brögð sem hún fékk ekki. I þau fáu skipti
sem menn sýndu verkum Bjargar athygli
var henni gjarnan ráðlagt í föðurlegum
umvöndunartóni hvernig ætti að gera
hlutina eða álasað eins og barni sem hag-
ar sér ósæmilega. I persónulegu bréfi til
Bjargar lýsir Agúst H. Bjarnason, próf-
essor í heimspeki við Háskóla Islands,
því yfir að þrátt fýrir að hann hafi verið
hvattur til að svara þeim þætti Bjargar
sem fjallaði um sálarfræðina muni hann
ekki gera það opinberlega. „En ég skal
ekki leyna yður því að mér þykir hann
miklum mun síðri en doktorsritgerð yð-
ar“. I bréfinu ráðleggur hann henni síðan
að „reyna að færa þau rök, sem þér getið,
fyrir yðar máli, en sníða allt hitt burtu“
(V 139). Inga Þórsdóttir víkur að því í
sinni grein um næringarfræðina að Björg
hafi hvatt brjóstamæður til að gefa börn-
um þegar þau væru þyrst. Fyrir þessa
skoðun sína var hún harðlega gagnrýnd
af Gunnlaugi Claessen í ritdómi sem
birtist í Vtsi (1933), því „hið rétta" var að
gefa börnum að drekka á þriggja tíma
fresti (Æ 315-316). Helgi Pjeturss nátt-
úrufræðingur ásakar einnig Björgu um
„vanþekkingu og misskilning" í svari við
grein þar sem hún tók saman tilgátur
manna um uppruna lífs á jörðu og birtist
árið 1925 í Eimreiðinni (Æ 239). Þöggun
Bjargar birtist því með ýmsu móti. Það
var helst að hún fengi undirtektir þegar
hún fjallaði um málefni tengd konum,
eins og í kvenréttindamálunum, skrifum
um eðli kvenna og næringarfræðinni sem
hún beindi sérstaklega til húsmæðra.
En Björg var heimspekingur þó svo að
heimspeki þess tíma hafi tekið til víðari
skilgreininga heldur en hún gerir í dag,
eins og sjá má til dæmis á verkum
Agústs H. Bjarnasonar og Guðmundar
Finnbogasonar. Um þau fræði Bjargar
var lítið rökrætt. Agúst H. Bjarnason
skrifaði ritdóm í Morgunblaðið um dokt-