Hugur - 01.06.2009, Side 98

Hugur - 01.06.2009, Side 98
96 Henry Alexander Henrysson lenskan veruleika, ef náttúrulagakenningar eiga „sér fáa talsmenn utan kaþólsku kirkjunnar“, eins og gjarnan er haldið fram.8 Markmið ritsmíðarinnar varð því að benda á að náttúruréttur sé ekki og hafi aldrei verið einkamál kaþólsku kirkjunnar. Ennfremur velti ég því fyrir mér hvort hann geti verið grundvöllur umræðu um siðfræði og stjórnspeki í samtímanum. I eftirfarandi hugleiðingum reyni ég hins vegar að leiða hjá mér spurningar um tengsl stjórnkerfa og náttúruréttar sem auð- vitað voru ákaflega áhrifamiklar á átjándu öld, sem og þau fræði sem nefnast ius gentium og fjalla meðal annars um samskipti þjóðríkja.9 Þar koma fram flókin tengsl náttúruréttar og vildarréttar, sem erfitt er að gera grein fyrir í stuttri rit- smíð.10 II Jón Eiríksson var heimspekingur. Það má vera að starfsferill hans við háskóla- kennslu hafi ekki fallið undir hefðbundnar greinar heimspeki, að heimspekiverk hans hafi ekki verið ætluð heimspekinemum, og að mestur hluti starfsævi hans hafi farið í stjórnsýslu, en ef þetta útilokar hann frá að teljast heimspekingur þá væru fáir höfundar í flokki heimspekinga nýaldar. Er þess getið um Jón að í há- skólanámi sínu hafi hann lagt „svo mikla stunda á heimspekina, að hann gat ekki haft hugann á öðru og veiklaði með því minni sitt.“ Jón á svo að hafa haldið því fram alla ævi um heimspekina „að engin vísindagrein hafi komið sér að sh'kum notum í öllu sínu margbreytta embættisstarfi."11 I Ævisögu Jóns Konferenzráðs Eiríkssonar er þetta útskýrt svo, að Jón hafi í námi sínu við Kaupmannahafnarhá- skóla á árunum 1748 til 1758 orðið fyrir miklum áhrifum af heimspeki þýska upplýsingarheimspekingsins Christians Wolff.12 Þó er ekki kveðið fastar að orði en að hann hafi „einkum'‘ fallist á „meiningar" Wolffs, og má til sanns vegar færa að enda þótt áhrif Wolffs hafi verið geysileg á þessum tíma í Kaupmannahafnar- háskóla þá var það ekki svo að í norrænum háskólum hafi ekki verið heimspek- ingar starfandi, og reyndar guðfræðingar hka, sem kenndu frumspeki og siðfræði og settu fram rök og hugmyndir sem tengdust heimspeki Wolffs sama og ekki neitt. Guðfræðilegar vangaveltur vöfðust ekki síst fyrir fræðimönnum og skiptu þeim í fylkingar. Þýsk heimspeki átjándu aldar var einfaldlega miklu fjölbreytilegra 8 Sjá til dæmis J. Rachels, Stefnur og straumar { siðfrœði, Jón Kalmansson þýddi (Reykjavík: Siðfræðistofnun/Háskólaútgáfan, 1997), bls. 78. 9 Ius gentium voru hluti svokallaðs Rómarréttar sem var lög Rómaveldis í fornöld. Undir lok fornaldar voru þau sett í lagabálk sem síðar varð nokkur konar undirstaða laga flestra Evrópuþjóða. I fornöld sögðu ius gentium fýrst og fremst fyrir um samskipti Rómar við skattlönd sín. 10 Margir náttúruréttarsinnar gerðu til dæmis ráð fyrir einhvers konar vildarhyggju, þ.e. að gera ekki ráð fyrir nauðsynlegum tengslum laga og siðferðis, í alþjóðalögum, þar sem hagsmunir og það sem var skilgreint sem vilji þjóða gátu ekki verið leiddir beint af hlut- lægum siðferðilegum gildum. 11 Bjarni Jónsson, Vormenn íslands á 18. öldinni (Reykjavík: Bókaverzlunin Emaus, 1924), bls. I48. 12 Sveinn V&Xsson,Ævisagajóns Konferenzráds Eiríkssonar, bls. 197.
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188
Side 189
Side 190
Side 191
Side 192
Side 193
Side 194
Side 195
Side 196
Side 197
Side 198

x

Hugur

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.