Hugur - 01.06.2009, Side 149

Inngangur að hugsun Emmanuels Levinas
147
Kemur ekki spurningin um veruna á undan öllum öðrum spurningum, er hún ekki
sú spurning sem býr í öllum öðrum spurningum?
Hér komum við að einu helsta sérkenninu á heimspeki Levinas sem greinir
hann frá fyrirbærafræði Husserls og Heideggers sem hann var annars þaulkunn-
ugur.6 Enda þótt Levinas hafi engan veginn verið viðvaningur á sviði verufræði
tók hann afstöðu til hennar sem enginn annar heimspekingur hafði áður getað
gert sér í hugarlund: hann kaus að ganga ekki út frá spurningum um veruna en
sneri þó ekki fyllilega baki við slíkum spurningum. Þess í stað kaus hann að færa
spurninguna til. Tengsl mannsins við veruna kæmu þá, fyrirbærafræðilega séð, á
eftir hinum siðfræðilegu grunntengslum. Og það er einmitt þessi hugmynd um
siðfræði sem tengslabundið grunnatriði sem leiðir til þess að nauðsynlegt er að
gera úr henni fullburða fyrirbærafræðilega lýsingu og sjá siðfræðileg tengsl þannig
fyrir sér að þau séu í senn bundin hrifum og tungumáli, í senn sérstæð og sá
grunnur sem annað hvílir á. Sú staðreynd að verufræðin er möguleg sem mengi
spurninga af tilteknum toga („hvað er að vera?“, „hvers vegna er eitthvað en ekki
bara ekki neitt?“) stafar af því að til eru tengsl, bundin hrifum og tungumáli, sem
myndast milli tveggja mannvera. An þessarar siðfræði sem fyrstu heimspeki væri
engan veginn mögulegt að stunda verufræði; eða, með öðrum orðum, gera heim-
inum skil með frjálsri beitingu skynseminnar og spyrja um veru þess sem er - eða
raunar um það sem er yfirhöfuð. I þessum skilningi er Levinas tilvistarsinni, að
vísu á allt annan hátt en Sartre.
II. Yfirstigið og tilvistin
Levinas hélt frá Litháen árið 1923 og hóf framhaldsnám í Strasbourg. Þegar hann
hafði stundað nám í Frakklandi og Þýskalandi í nokkur ár tók hættan á stríði að
láta á sér kræla og að lokum braust styrjöldin út í Evrópu. Arið 1939 var Levinas
fluttur í Fallingsbotel, vinnubúðir nálægt Hannover, og hófst þar handa við að
skrifa De l'existence á l’existant. Lífi hans var þyrmt vegna þess að hann hafði fengið
franskan ríkisborgararétt fyrr á árinu. Skyldmenni hans, sem bjuggu enn í Litháen,
áttu ekki þessu „láni“ að fagna og voru öll myrt. Reynslan af stríðinu og drápi
skyldmenna, vina og trúsystkina markaði djúp spor á Levinas og heimspeki hans.
Þegar hann leit um öxl, 81 árs að aldri, spurði hann sjálfan sig: „Hefur æviganga
mín legið frá hitlersstefnunni sem lá í loftinu til hitlersstefnunnar sem vill ekki
gleymast?“ Hitlersstefnan lá svo sannarlega í loftinu eins og marka má af stuttri
grein sem Levinas birti strax árið 1934: „Nokkrar vangaveltur um heimspeki
hitlersstefnunnar“ („Quelques réflexions sur la philosophie de l’hitlérisme").7 En
6 Nefna má að hann stundaði nám undir handleiðslu Husserls í Freiburg og sótti auk þess
málstofii Heideggers vcturinn 1928-1929. Af þessum kynnum hans af fyrirbærafræðinni
spratt doktorsritgerð hans, La théorie de l'intuition dans la phénoménologie de Husserl (1930),
þýðing hans á Méditations cartésiennes (1931) eftir Husserl, í félagi við Gabrielle Peiffer,
ásamt verki hans En découvrant l’existence avec Husserl et Heidegger (1949) sem kom út eftir
lok heimsstyrjaldarinnar.
7 Greinin er fyrirliggjandi á vefnum (á frönsku): http://www.anti-rev.org/textes/Levinas34a.