Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Blaðsíða 29

ERFÐAFRÆÐIN
159
Litþráðasamstæða Vixllengd
með óbreyttri tengingu litþráðasamstæða
Skýringarmyndin táknar litþráðasamslæður tveggja for-
eldra (P) með konunum A -13 og a - B. Geta þau erfzt
til afkvæmisins (Fi) með óbreyttri tengingu eða víxl-
tengd A - B og a - b.
Þess var áður getið, að við rýriskiptingu
litþráðanna fengi hver kynfruma annan lit-
þráð hverrar samstæðu líkamsfrumanna og
hefði þannig helmingi færri litþráðatölu en
þær. Meðal flestra dýra og þar á meðal í
bananaflugunni er þó á þessu sú undantekn-
ing, að í einni samstæðunni eru litþræðirnir
ekki alltaf samlaga. Oft er annar litþráður-
inn rýrari en hinn eða vantar jafnvel alveg.
Eru þræðir þessarar samstæðu nefndir kyn-
litþræðir til aðgreiningar frá hinum, sem kall-
aðir eru samlitþræðir. Annar kynlitþráður í
frumurn allra karlkyns bananaflugna er frá-
brugðinn hinum að því leyti, að annar endi
hans er beygður í krók, og má því auðveld-
lega þekkja hann. Er sá oftast kallaður y-
þráður en samstæða hans x-þráður.
Máttur x-þráðarins er sá að ákvarða kyn,
og eru karlflugur arfblendnar, með einn y-
þráð og einn x-þráð. Séu hins vegar tveir
einslaga x-þræðir í frumunum verður flugan
kvenkyns, það er arfhrein hvað viðvíkur x-
þráðum. Sést á þessu að kyn einstaklingsins
lýtur erfðalögmálum og er þegar ákveðið í
okfrumunni, þótt ýmsir hvatar geti hins veg-
ar verkað þannig á einstaklinginn í upp-
vexti hans, að hinn arfgengi kyn-eiginleiki
geti deyf/.t eða ummyndazt með öllu, en það
er undantekning. Samkvæmt því lögmáli,
sem litþræðirnir deildu sér eftir niður í
kynfrumurnar, fær helmingur sáðfrumanna
y-litþráð en hinn helmingurinn x-Iitþráð. Aft-
ur á móti verða öll egg með einum x-litþræði
og þar sem jafnir möguleikar eiga að vera
fyrir því, að sáðfruma með y-þræði og sáð-
fruma með x-þræði frjóvgi egg, verða hlut-
föllin jöfn millli myndunar kven- og karl-
fósturs.
Kynbundnar erfðir
Það var árið 1910, að Morgan og félagar
hans fundu hvíteygða bananaflugu meðal
hinna rauðeygðu, og gátu ræktað undan henni
ætt hvíteygðra flugna. Með andhverfum víxl-
unum á rauðeygðum og hvíteygðum flugum
tókst Morgan að sýna fram á, að gen það, sem
veldur hvítum augnalit í bananaflugu, hlýtur
að vera staðsett á x-litþræði, þar sem það
fylgdi honum eftir frá hvíteygðri móður til
sonar, og gerði soninn hvíteygðan. En son-
urinn hafði aðeins y-litþráð á móti, og því
ekki ríkjandi gen fyrir rauðum augum til
þess að hylja þessa augnhvítu. Tilraun þessi
hefur verið margendurtekin síðan þetta var,
og fjöldi eiginleika í ýmsum dýrum hefur
reynzt vera kynbundinn. Allt þykir þetta
benda til þess, að erfðaeindirnar séu bundnar
litþráðunum. Af kynbundnum eiginleikum má
til dæmis nefna litblindu manna. Margir karl-
menn geta ekki greint grænan lit frá rauðum.
Er það sökum þess, að þeir hafa víkjandi gen
fyrir litblindu í x-þræði sínum. Börn þeirra
verða öll með eðlilega sjón, hafi móðirin ekki
líka gen fyrir litblindu. Aftur á móti eru
helmings líkur fyrir því, að dóttursynir
mannsins verði litblindir, en ekki sonarsynir,
því að sá er háttur kynbundinna erfða, að
þær ganga frá móður til sonar, og sé um víkj-
andi eiginleika að ræða, eru þeir duldir í mæðr-
unum en koma aðeins fram í sonunum. Sama
máli gegnir með annan kynbundinn eigin-
leika í mönnum og er sá öllu alvarlegri. Er
það sjúkdómur hinna svokölluðu blæðara, en
blóð þeirra vantar storknunarefni. Þessi eigin-
leiki er aðeins þekktur meðal karlmanna og