Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Blaðsíða 97

LISTIR
227
eftir að búið er að lýsa því yfir, að formklas-
inn sé eins og hlutur, sem stendur á jörðunni.
En hann er til staðar engu að síður. Ég gæti
hugsað mér að gera grein fyrir honum á þenn-
an hátt: Fyrst þegar við rennum augunum
yfir dúkinn tökum við eftir því, að stóru
fletirnir ýta hver á annan. Það myndast óum-
deilanlega togstreita á milli þeirra. En áður
en við erum búin að átta okkur á þessu und-
arlega fyrirbæri tekur formklasinn að hreyf-
ast eins og lest upp eftir dúknum. I fyrstu
fer lestin sér hægt en eftir því sem ofar dregur
eykst hraði hennar. Og við markalínuna er
hann orðinn svo ískyggilegur, að ekki verður
komizt hjá árekstri. Við áreksturinn splundr-
ast lestin, blandast á nýjan hátt og hefur svo
aksturinn að nýju eins og ekkert hafi í skor-
izt. Þessi hraði málverksins er angi af hraða
náttúrunnar og mannlífsins. Við erum að vísu
orðin býsna ónæm fyrir honum þegar hann
berst til vitundar okkar sem þytur vélar eða
þjónustubragð einhverrar stofnunarinnar. En
maður, sem hefur litið grábláar skýjaflyksur
renna sér yfir kolsvartan himininn gleymir
sýninni ekki svo auðveldlega.
Einhver kynni að ætlast til þess af Þorvaldi,
að hann felldi formklasann að mynd Akra-
fjalls eða einhvers annars hlutar úr ytra gervi
náttúrunnar. Og hann hefur sannarlega efni-
viðinn í höndunum: Stóru bláu, grænu, gráu,
rauðu og gulu fletina, dílana, litlu skákirnar,
línurnar og þar fram eftir götunum. Hann
hefur einnig lokið við að reyna styrk þessara
parta málverksins. En hvers vegna færir hann
þá ekki í búning landslagsforms? Það er af
því, hygg ég, að þeir myndu glata einhverju
af lifandi frelsi sínu og hljómi í slíkri spenni-
treyju jafnvel þótt hún væri gjörð eftir öllum
listarinnar reglum. Sjónarmiðin myndu verða
smærri, vinnubrögðin álappalegri, árangurinn
ekki nema brot af þeim þolanlegu úrslitum,
sem einhver vandaður listamaður hlýtur að
keppa að í starfi sínu.
Ég er nú búinn að rissa upp flest það, sem
ég ætlaði að gera að umræðuefni í þessu
greinarkorni. En einhvern veginn finnst mér,
að ég geti ekki komizt hjá því öllu lengur að
gera tilraun til að lýsa skilningi mínum á hug-
takinu: form í málverki. Bæði er að þetta
hugtak hefur einatt skotið upp kollinum í
brotaskrifum mínum um myndir en einnig
er það tíður gestur í línunum hér að framan.
Form í málverki — ég endurtek þessi orð og
staðnæmist við í-ið sérstaklega. Ég ætla nefni-
lega ekki að fara að tala um heildarflokkun
listaverka eftir stefnum, flokkun í abstrakt-
myndir eða náttúrumvndir, realistískar eða
súrrealistískar og þar fram eftir götunum.
Mér finnst að sú flokkun eigi að liggja í aug-
um uppi núorðið. Athyglin beindist að form-
inu sem frumparti myndar.
Eins og getið er um hér að framan, deilir
Þorvaldur Skúlason málverkinu niður í all-
margar skákir, stórar eða smáar. Skákir þess-
ar eru svo greinilega afmarkaðar, að varla
er hægt að hugsa sér, að nokkur blandi tveim
þeirra saman. Þar að auki leggur málarinn
áherzlu á sérstöðu hverrar skákar með því að
fá henni lithljóm til varðveizlu. Nú væri ekki
ólíklegt, að einhver vildi nota þessa deilingu
myndarinnar sem lykil að vandamáli forms-
ins og kveða upp úrskurð vafningalaust: Blái
flöturinn er eitt form, sá rauði annað, granna
línan hið þriðja o. s. frv. En svarið er ekki
svona einfalt að mínum dómi. Að minnsta
kosti liggur þessi lausn óralangt frá skilgrein-
ingum, sem gefa verulegar upplýsingar um
eðli formsins eða t. d. eiginleika þess til að
ganga aftur og breytast að nokkru í nýjum
myndum gamals höfundar. Menn geta sann-
reynt gildi þessarar staðhæfingar minnar með
því að gera ofurlitla tilraun. Hún er vanda-
laus fyrir hvern þann, sem ber eitthvert skyn
á myndir: Hugsið ykkur að þið losið hverja
litskák um sig úr tengslum við aðra þætti
myndarinnar og dragið hana út úr málverk-
inu. ímyndið ykkur síðan að þið festið hana
á hvítan grunn eða gráan og einangrið hana
gersamlega. Þegar þannig er komið fyrir skák-
inni kemur skýrt í ljós, hvort hún er gædd
nægilegu lífsmagni til að heita formræm heild.
Tilraunir mínar í þessa átt leiða sjaldan til
jákvæðrar lausnar: nær allar skákirnar skortir
þol og reisn sjálfstæðs hlutar. Þær lyppast