Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Blaðsíða 87

BÓKMENNTIR
217
greina aftur og aftur með nýju móti skáld-
skapargildi þeirra skáldverka, sem hann
fjallar um, eða vöntun þess, þá fer ekki
hjá því að mikið af erfiði hans verður fólg-
ið í því að bægja frá óviðkomandi eða
ónothæfum sjónarmiðum. Stundum verður
áreiðanlega ekki nær markinu komizt með
öðru móti en þeirri neikvæðu viðleitni.
Skáldskap má nálgast að ýmsum leiðum,
þó að ein verði aldrei sniðgengin að skað-
lausu: sú að lesa hann eins og hann kemur
fyrir. Að gera æsku höfundar mælikvarða
á verk hans er ekki raunhæft, af því að
æskuljóð manna hafa ekki nógu mörg sam-
eiginleg skáldskapareinkenni, og leiðir til
þess, að menn fara á mis við þann ábata,
sem þeir kynnu að hafa af verkinu: þeir
laga það þá til eftir hugmyndaheimi sín-
um í stað þess að laga hann eftir því. Allur
fróðleikur um þann, sem samdi verkið, er
mikils virði, en hann getur engu breytt
um skáldskapargildi verksins. Þess vegna
á hann ekki og má ekki hafa áhrif á
mat okkar á skáldskap, nema óbeint, að
því leyti, sem þekking á þeim manni, sem
liöfundur hefir að geyma, athöfnum hans
og æviferli, eykur reynslu sjálfra okkar.
En, eins og fyrr segir, eru ýmsar leiðir
til að nálgast skáldskap, og á hinn bóginn
ýmsar leiðir til lesandans — skáldið stend-
ur óðara betur að vígi gagnvart honum,
ef það getur komið honum á óvart. Að
minnsta kosti er þá athygli lesanda vakin,
ef hann undrast, að ungur maður skuli
yrkja jafn-fullkomin kvæði og Hannes
Pétursson gerði í Kvæðabók sinni og síð-
an. Slík undrun er heilbrigð, en kvæðin
hvorki betri né verri fyrir að vera eftir
ungan mann.
Hannes Pétursson er ungur maður, en
þroskað skáld, og höfuðeinkenni þessa
skáldskapar eða öllu heldur hreyfingin á
bak við hann er ástríðulítil en tilfinninga-
rík leit að jafnvægi. Tilfinning hans er
skynsamleg í tvennskonar merkingu: hún
er hófstillt, og hann kann að gæða hugsun
sína tilfinningu, kenna hugsunar sinnar,
sem er annað en hugsa með tilfinningum
sínum, og sjaldgæfari hæfileiki. Kvæði
hans verða nær aldrei óhlutbundin tilfinn-
ingamál, enda þótt hann yrki oft um hefð-
bundin Ijóðræn efni, sem hafa frá fornu
fari orðið skáldum að þess konar Ijóðrænni
upphrópun, sem stafar af aðskilnaði til-
finningar og hugsunar eða einangrun per-
sónulegrar reynslu frá almennri. Þegar
hann freistast til slíkrar upphrópunar geta
línur hans orðið hversdagslegar og mátt-
litlar:
Enn kom vorið. Allt er á sínum stað.
Elskum hið vaknandi líf! Rísum frá dauðum!
Þessi tónn er honum ekki laginn, og það
kann að vera bættur skaði. Hann er bezt-
ur þegar hann hugsar í myndskynjunum,
skynjar hugsun sína eins og í kvæðinu
um Kóperníkus eða Maríu Antoinette.
Jafnvægisskyn hans kemur glöggt fram í
meðferð hans á andstæðum myndum eða
líkingum:
Ég var ungt vín og súrt.
Nú er haust
og safi minn er sætur.
Þunnur, haldlílill hjúpur
liylur líkamann granna
sem í nótt varð dimmur og djúpur.
Bezt kemur það þó í Ijós, þegar hann
notar tvær myndir, sem jafngilda hvor
annarri, aðra raunverulega, hina hugskynj-
aða, til að gefa heilu kvæði spennu og af-
marka það. Sæluvika er gott dæmi. Fyrst
kemur „raunsæ“ lýsing á hátíðinni, síðan
þessi mynd:
Sælu-vika, rauða, fjölæra rós
sem rennur upp úr mölinni niðri hjá sjónum,
teygist til himna, breiðir blöðin ]iar sundur
og bylgjast, þínum ilmi vindurinn slær
langt fram á heiðar og út fyrir eyjarnar tvær.
En þetta jafnvægisskyn birtist öðrum
þræði sem dramatískur hæfileiki. Hannes
kann að láta kvæði gerast á stuttu andar-
taki, láta þau vega salt á nálaroddi: