Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Blaðsíða 35

ERFÐAFRÆÐIN
165
Rétt er að minnast bess, er fyrr var get-
ið, að tegundir lífvera hefðu misjafna tölu
litþráða, þannig var talið, að fífill nokkur
hefði þrjár samstæður en maðurinn 24 eða
alls 48 litþræði í líkamsfrumum, og til eru
jurtir, sem hafa allt að 400 litþræði í hverri
frumu. í hverri tegund er litþráðatalan jöfn og
jafnvel er stærð og útlit litþráðanna hið saina.
En allt er hverfult í náttúrunnar ríki. Gen-
ið, sem í upphafi var talið óbreytanlegt getur
tekið snöggum breytingum, litþræðirnir geta
brotnað og hlutar þeirra týnzt og ranghverfzt
eða farið að loða við aðra litþræði. Og nú er
það einnig kunnugt að heilum litþráðum get-
ur fjölgað og jafnvel heilum litþráðahópum.
Fi-umur geta fengið einn eða fleiri litþræði
um of eða jafnvel nýtt og heilt margfeldi af
litþráðatölu sinni og eru kölluð fjöllitna (poly-
ploid). Öll slík frávik frá frumstæðustu gerð
litþráðarins í ættstofninum valda smærri sem
stærri breytingum á fari einstaklinganna og
geta jafnvel raskað eðlilegri tímgun þeirra við
meginstoíninn. En slík ófrjósemi veldur því,
að afbrigðilegir einstaklingar einangrast frá
hópnum, ættstofninn kvíslast og fram koma
ný afbrigði.
Fjöllitna jurtir eru taldar harðgerðari heldur
en hinar upprunalegu tvílitna jurtir, stundum
jafnvel stærri og gæddar fleiri frábrugðnum
eiginleikum. Margar fjöllitna jurtir eru einn-
ig fjölærar. Enda auðveldara að halda við
afbrigðiiegum eiginleika meðal jurta, sem geta
f jölgazt við vaxtaræxlun, en þurfa ekki að eiga
alla afkornu sína undir því, að kynjuð æxlun
heppnist. Talið er, að fleira sé af fjöllitna
jurtum þegar dregur nær heimskautalöndun-
um, og hér á landi sé fleira um fjöllitna jurtir
en í löndum er syðra liggja. Menn hafa nokk-
uð reynt að hagnýta sér aukinn vöxt og þol
fjöllitna jurta. Til eru efni sem valda litþráða-
fjölgun, séu þau borin á unga vaxtarvefi. Með
áburði þeirra á ýmsar nytjajurtir hefur tek-
izt að fjölga litþráðatölu jurtanna. Þannig
hafa til dæmis verið skapaðir risahafrar og
rúgur og ný ferlitna rauðsmárategund, sem
þykir bera af. Enda þótt fjöllitni sé algengt
meðal jurta eru dýr sjaldan fjöllitna.
Framköllun stökkbreytinga
Nú er rétt að geta tveggja manna, sem
gerðu þýðingarmikla uppgötvun á eðli gen-
anna. Heita þeir H. J. Muller og L. J. Stadler.
Vann hinn fyrrnefndi við tilraunir á banana-
flugum en hinn síðarnefndi við tilraunir á
maísjurtinni. Hvor í sínu lagi höfðu þeir
fundið aðferð til þess að mæla tíðni stökk-
breytinga, og árið 1927 komust þeir að því,
að Röntgengeislar ykju þessa tíðni. Eða með
öðrum orðum að geislarnir hefðu bein áhrif á
genin og litþræðina, afskræmdu þá og brytu
og breyttu þar með eiginleikum einstkling-
anna.
Þarna hafði þá mönnum tekizt að breyta
eða nema brott sjálfa erfðaeindina. En sá var
þó galli á gjöf Njarðar, að ekki var unnt að
ráða því hvaða gen breyttust eða hvernig
þau breyttust og flestar stökkbreytingar, sem
þannig voru skapaðar mynduðu miður hæfa
eiginleika eða jafnvel vanskapninga. Nú var
það álit sumra að lífverurnar yrðu fyrir næg-
um geislunum utan úr himingeimnum til þess
að þær stökkbreyttust, og þangað bæri að
rekja orsakir að eðlisbreytingum erfðastofns-
ins og myndanir nýs efniviðar til þróunar.
Aðrir hafa talið, að þessi geislun nægði ekki
til breytingar gena. Hinsvegar geta stöðugar
Röntgengeislanir og geislaverkun af atóm-
sprengjum valdið stökkbreytingum, einkum
í kynfrumum og orðið til þess að auka fæð-
ingar afbrigðilegra afkvæma og vanskapninga.
Fjölda dæma um þetta var einmitt að finna
meðal barna, er fæddust í Japan eftir atóm-
sprengingarnar í lok síðustu heimsstyrjaldar.
Áhrif geislanna eru í því fólgin, að eindir
þeirra sáldrast um vefinn, og skellur ein-
hver hluti þeirra á litþráðum eða kemur það
nálægt að valda truflunum á efnabyggingu
genanna. Þess háttar breytingu hefur mönn-
um tekizt að fá fram með ýmsum geislunum,
jafnvel með hita. Á seinni árum hefur verið
unnið að því að rannsaka áhrif sumra kem-
iskra efna á stökkbreytingar, og hefur kona
ein að nafni Auerbach meðal annars fengizt
við að athuga áhrif sinnepsgass á erfðabreyt-
ingar. Hún hefur einnig komizt að því, að ýms