Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Blaðsíða 61

ERIK SÖNDERHOLM:
Karen Blixen
(Síðari grein)
Lítum nú á síðustu bók hennar, Sidste for-
tœllinger, og athugum, hvort þar er að finna
sömu hugyndir og áður eða brotið blað og
horfið frá þeim.
Hvað eftir annað víkur hún í þessari bók
að hinni guðdómlegu fyrirætlun með lífi okk-
ar. Skýrast verður þetta viðhorf hennar, er
hún ræðir um hlutverk listamannsins. Strax
í fyrstu sögunni, Kardinalens förste historie,
er þessi hugmynd kjarninn. Þar greinir frá
tvíburabræðrum. Við fæðingu þeirra ákváðu
foreldrarnir, að annar skyldi verða listamaður
og hinn prestur. Annar bræðranna ferst í
bruna á barnsaldri, en foreldrunum er ekki
ljóst, hvort það var hinn verðandi list.amaður
eða prestsefnið. En svo virðist, að sá þeirra
sem eftir lifði, segi söguna. í samtali í upp-
hafi sögunnar hefur kona nokkur lagt. fyrir
kardínálann þá spurningu, hver hann sé í raun
og veru. Með hægð er talið leitt að hinni tákn-
rænu samstöðu listamannsins og prestsins.
Kardínálinn minnist á fiðluboga:
„Þetta veikbyggða og lítilfjörlega tæki, sem
í sjálfu sér er hljómvana, en öðlast þó í hönd-
um meistarans þann styrk og það hljómmagn,
sem býr í strengjahljóðfæri og er því í senn
skapari og tæki. Segið mér nú frú mín, hver
er þessi maður?“ „Það er listamaðurinn,“
hann kom stuttu seinna. „Hann vinnur of
mikið. Eftir viku verður hann kominn á fæt-
ur.“ — „Eruð þér viss um, að honum batni?“
sagði Lovísa, afmynduð í framan. — „Hon-
um batnar.“ í hinu herberginu virti Rateau
fyrir sér málverkið, sem var allt hvítt, nema
hvað Jónas hafði skrifað á miðjan flötinn,
örsmárri skrift, orð, sem hægt var að greina,
en þó ekki unnt að vita, hvort lesa skyldi
einmana eða einmuna.
Jón Óskar þýddi
svaraði hún stillilega. „Þér hafið rétt að
mæla,“ sagði hann, „það er listamaðurinn og
hver annar?“ „Presturinn,“ sagði konan. „Já,“
sagði kardínálinn.
Þetta ber auðvitað að skilja á táknrænan
hátt. Hlutverk listamannsins er engu minna
en hlutverk prestsins. Listamaðurinn er verk-
færi guðdómsins á jörðinni á sama hátt og
presturinn.
Hér kemur fram nákvæmlega sama grund-
vallarskoðun og í sögunni um unga manninn
og nellikuna. í kardínálasögunni er þetta við-
horf enn skýrara. Við nánari athugun kemur
í ljós, að það byggist á skoðun Karenar Blixen
sjálfrar á skáldskapnum. Hún er sagnaþulur
og metur það mikils.
A einum stað lætur hún kardínálann segja:
„Ég hef sagt yður sögu. Allt frá því menn-
irnir lærðu að tala, hafa sögur verið sagðar.
An þeirra hefði mannkynið örmagnazt og
þurrkazt út, á sama hátt og það hefði farizt
án vatns. Sé sagðan sögð eins og vera ber,
munu persónur hennar ætíð verða ljóslifandi
í hugskoti okkar, jafnvel fyrirmynd og eins
og á hærra sviði en við sjálf. í upphafi var
sagan. Og að allra síðustu mun oss veitast
yfirsýn yfir hana og fullkominn skilningur.
Þá stund köllum við dómsdag.“
Hvers vegna er hún svona stórorð um sög-
una, frásögnina? Jú, í frásögn, sem ekki er
lituð af ákveðnum stjórnmálaskoðunum,
félagslegum eða öðrum óviðkomandi sjónar-
miðum, en hlýtir aðeins ströngustu kröfum
lögmála sögunnar sjálfrar — þar sem frásögn-
in þróast í samræmi við persónur hennar og
atburði — þar lifa þær sínu eigin lífi, þar
sprettur fram lífið og tilgangur þess eins og
kraftaverk. Mótsögnin er því fólgin i því, að
skáldið er á stundum þvingað til að draga
upp óraunsæjar lýsingar, ef því á að takast
að lýsa hinum sanna veruleika verksins.