Frjáls verslun - 01.05.2015, Page 179

FRJÁLS VERSLUN 5 tbl. 2015 179
Kom heim með hugmyndina
Það voru karlar sem veittu konum kosningaréttinn. Það þýðir þó ekki að konur hafi horft þögular á.
Alls ekki. Bríet Bjarnhéðinsdóttir var helsta baráttukonan fyrir rétti kvenna til að kjósa og baráttu-
aðferðir hennar skiluðu árangri.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir og
kosningaréttur kvenna:
TexTi: GíSli KriSTJánSSon
B tíet Bjarnhéð­ins dóttir var kjör in vara maður lands kjörinna í kjör dæmakosn ­ingunum haustið 1916 en tók
aldrei sæti á Alþingi. Ingibjörg
H. Bjarnadóttir var fyrsta konan
sem settist á þing 1922. Bjarn­
héðinsdóttir flutti einn kunnasta
fyrirlestur sem haldinn hefur
verið á Íslandi. Húsfyllir var í
Góð templara húsinu í Reykjavík
– Gúttó – og þar talaði Bríet
fyrir fullu húsi um menntun og
launakjör vinnukvenna. Þetta var
árið 1887, sem kalla má upphaf
kvenfrelsisbaráttu á Íslandi þótt
bæði Bríet og nokkrir karlar
hefðu áður skrifað blaðagreinar
um stöðu kvenna.
En kosningaréttur kvenna
var ekki umræðuefni Bríetar
að þessu sinni. Það var enn
bara útlend hugmynd. Síðar
komst Bríet í kynni við erl endar
kven réttindakonur og þá komst
málið á dagskrá með nýrri öld.
Kven réttindafélag Íslands var
hugar fóstur hennar og stofnað
árið 1906 eftir ferð á kvennaþing
í Kaupmannahöfn. Þá var Bríet
orðin fimmtug.
fann fyrir óréttlætinu
Bríet var bóndadóttir úr Húna­
vatnssýslu, fædd árið 1856. Hún
varð ung að taka við heimilis­
stjórn við veikindi móður sinnar.
Þá og æ síðan var staða kvenna
henni hugleikin: Aðstöðuleysi og
launamisrétti kvenna saman­
borið við karla.
Að mörgu leyti var líf Bríetar
líkt lífi ungra stúlkna á þessum
tíma. Hún tók ung að sér heimili;
varð ung vinnukona; komst í
kvennaskóla; varð kennslukona
hjá kaupmannsfjölskyldu og
þáði fyrir vinnu sína minni laun
en karlar en varð að vinna lengri
vinnutíma því þjónustustörf á
heimilunum bættust við önnur
verk stúlknanna.
Bríet var ógifta kennslukonan
þegar hún kom til Reykjavíkur
árið 1887 en þá þegar komin
með brennandi áhuga á jafn ­
réttis málum og búin að afla
sér töluverðrar menntunar með
sjálfsnámi. Hún þekkti rit Johns
Stuarts Mills um Kúgun kvenna
og las bæði Brandes og Ibsen.
lof sKÁldanna
Hugmyndir hennar, eins og
þær birtust í ræðu og riti næstu
árin, mættu ekki andstöðu karla.
Þvert á móti hlaut hún hvatn ­
ingu helstu menningarfrömuða
landsins. Þjóðskáldin Grímur
Thomsen, Matthías Jochumsson
og Hannes Hafstein studdu
hana. Og Briet giftist ritstjóran­
um Valdimar Ásmundssyni,
róttækum menntamanni, og hóf
sjálf útgáfu Kvennablaðsins.
Opinber viðurkenning var
hins vegar meira í orði en á
borði því þjóðfélagið í heild var
afar íhaldssamt, mannréttindi í
land inu almennt takmörkuð og
bundin við fjárhagslegt sjálf­
stæði. Það gerðist í raun og veru
lítið næstu árin.
Annað þó en það að mennta ­
mönnum fjölgaði; blöð urðu fleiri
og umræður opnar. Þegar Bríet
kom heim úr annarri utanlands ­
ferð sinni 1906 stofnaði hún
Kvenréttindafélagið með 15
konum sem allar tengdust þess­
ari menningarelítu í Reykjavík
og kaupstöðum landsins. Blöðin
voru á þeirra bandi enda eigin­
mennirnir oft ritstjórarnir.
Frá 1906 og til 1915 komst því
verulegur skriður á þau baráttu­
mál sem Bríet hafði talað fyrir.
Það eru jafnrétti til náms, jafnrétti
til embætta og kosningaréttur til
jafns við karla. Verr hefur hins
vegar gengið að ná jafnrétti til
launa. Bríet var þarna í foryst­
unni við upphaf skipulegrar
kven réttindahreyfingar á Íslandi.
Þessi barátta skilaði fyrst kosn­
ingarétti til sveitarstjórna og sigri
Kvennalistans við bæjar stjórn ar­
kosningarnar í Reykjavík 1908.
Bríet tók þá sæti í bæjarstjórn.
Síðan kom jafnrétti til náms og
embætta árið 1911 og raunar
var kosningaréttur til Alþingis
líka samþykktur það ár en hlaut
ekki staðfestingu konungs.
Kosn ingaréttur kvenna með 40
ára aldurstakmarki tók svo gildi
19. júní árið 1915.
vaxandi andstaða
Bríet var í forystu kvenna í
bæjar stjórn fyrsta áratuginn en
síðan fór að bera á klofningi og
andstöðu við Bríeti sem var höll
undir Alþýðuflokkinn. Börn henn­
ar urðu áberandi í Alþýðuflokkn­
um, Laufey Valdimarsdóttir og
Héðinn Valdimarsson, formaður
flokksins og forseti ASÍ.Þannig
mætti Bríet smátt og smátt meiri
andstöðu. Hún bauð sig fram til
þings við landskjör árið 1916 og
náði fyrsta varasæti en vegna
mikilla útstrikana féll hún niður um
sæti og fór ekki á þing og ekki
heldur við framboð árið 1926.
Það voru ekki allir sáttir við
þessa baráttukonu. Hún var of
róttæk kvenréttindakona. Hún
stóð meðal annars að stofnun
Verkakvennafélagsins Framsókn­
ar í Reykjavík haustið 1914.
Ákveðin háðung var líka fólgin
í því að gufuvaltari Reykjavíkur­
bæjar var og er kallaður Bríet.
Hún beitti sér ásamt fleirum
fyrir því í bæjarstjórn að kaupa
gripinn árið 1912 og uppnefnið
bendir til að körlunum hafi þótt
Bríet of fyrirferðarmikil.
Bríeti hlotnaðist þó sá heiður
að fá riddarakross hinnar íslensku
fálkaorðu árið 1928 og hún hélt
áfram að berjast fyrir jafnrétti allt
fram í andlátið en hún lést árið
1940, 84 ára gömul, og hafði þá
verið ekkja í 38 ár.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir. Hún
var móðir þeirra Héðins Valdi -
marssonar, formanns Alþýðu-
flokksins og forseta ASí, og
Laufeyjar Valdimarsdóttur.