Frjáls verslun - 01.05.2015, Side 182

182 FRJÁLS VERSLUN 5 tbl. 2015
Dóra Þórhallsdóttir,
forsetafrú árið 1952 til 1964:
Fádæma vinsældir
Dóra Þórhallsdóttir var önnur forseta­
frúin á Bessastöðum. Með henni kom
þjóðbúningurinn inn í forsetaembætt­
ið og stíllinn varð þjóðlegri en áður.
Með Dóru færðist forsetaembættið
nær þjóðinni.
Glæsileika Dóru Þórhallsdóttur var jafnan
viðbrugðið. Framkoma hennar átti sinn þátt
í að Ásgeir Ásgeirsson var kjörinn forseti
árið 1952. Þjóðin kaus forsetahjón. Dóra átti
að taka við því hlutverki sem Steingrímur
Steinþórsson forsætisráðherra kenndi við
„æðstu húsmóður lýðveldisins“.
Þannig var horft til þess að forsetafrúin
væri öðrum húsmæðrum landsins fyrirmynd,
rétt eins og var í Bandaríkjunum þar sem
forsetafrúnni var ætlað óformlegt hlutverk í
samfélaginu, sem fyrirmynd við heimilishald.
Þetta var tíðarandinn og Dóra gekk inn í þetta
hlutverk hiklaust og sinnti því óaðfinnan lega.
Ásgeir hafði verið umdeild ur stjórnmála maður,
fjármálaráðherra og forsætis ráðherra, og óvíst
hvort landsmenn hefðu samþykkt hann nema
vegna þess hvernig hann var giftur.
Dóra var líka nokkuð tengd inn í hina gömlu
kvennahreyfingu. Hún var í stjórn Lestrar fé ­
lags kvenna og í skólanefnd Kvenna skól ans.
Hún var líka í ungmennafélags hreyfing unni
og sat í safnaðarstjórn Dómkirkjunnar. Hún
var því ekki bara áhrifalaus manneskja við
hlið manns síns heldur sjálf virkur þátttak andi
í samfélaginu, en á þeim sviðum sem kon ur
höfðu þá helgað sér. Síðan spillti síst fyrir
að hún var úr einni áhrifamestu fjöl skyldu
landsins. Hún fæddist 23. febrúar árið 1893,
dóttir séra Þórhalls Bjarnasonar, biskups
og alþingismanns, og Valgerðar Jónsdóttur
húsfreyju. Þau bjuggu í Laufási við Laufás­
veg. Bróðir Dóru var Tryggvi, for sætisráðherra
og formaður Framsóknarflokksins, og mágur
hennar var Halldór Vil hjálmsson, skólastjóri
Bændaskólans á Hvanneyri.
Þetta voru styrkar stoðir innan Framsóknar­
flokksins þótt flokkurinn styddi formlega
annan frambjóðanda en Ásgeir við forseta ­
kjörið 1952. Það var því ekki bara glæsileg
framkoma hennar sem skilaði Ásgeiri manni
hennar atkvæðum í kosningunum.
Dóra var forsetafrú í full þrjú kjörtímabil og
aldrei á hana deilt. Síðan gerðist sá hörmu legi
atburður haustið 1964 að hún veiktist hastar­
lega af hvítblæði og andaðist 10. septem ber.
Hún var öllum harmdauði og blöðin birtu
andlátsfréttina í sorgarramma á forsíðu.
Það sem eftir var kjörtímabilsins var Vala,
dótt ir forsetahjónanna, í hlutverki húsmóður
á Bessastöðum við hlið föður síns fram til
ársins 1968.
Halldóra Ingólfsdóttir, forsetafrú
1968 til 1980:
Fulltrúi fólksins
Með Halldóru Ingólfsdóttur kom
alþýð leikinn inn í forsetaembættið.
Fyrirr ennarar hennar í húsmóðurhlut­
verkinu höfðu haft yfirbragð „betri
borgara“ en með Halldóru var röðin
komin að fulltrúa alþýðunnar.
Árið 1968 var byltingarár víða um heim.
Svo var einnig á Íslandi. Heimurinn hefur
aldrei verið samur og var. Svo er ekki
held ur um forsetaembættið á Íslandi.
For setakosn ing arnar 1968 snerust um stíl
og nýja tíma þar sem hefðum var varpað
fyrir róða. Pípu hatturinn hvarf af höfði
forseta, þéringar hurfu og lopapeysan þótti
óaðfinnan legur klæðnaður á Bessastöðum,
sem í öðrum húsum landsins.
Heimilisbragurinn breyttist líka og varð
bæði blanda af hefðunum, sem höfðu mót ­
ast fyrstu 24 ár lýðveldisins, og svo nýjum
anda. Eitt sem breyttist var að áður höfðu
nokkuð fullorðin hjón flutt að Bessastöðum.
Núna kom þangað barnafólk og pínulítil
íbúðin í forsetabústanum varð of lítil. For­
setahjónin fluttu því inn í hús ráðsmanns ­
ins. Það var dæmigert.
Halldóra var því líkari alþýðlegum hús ­
mæðrum en fyrirrennarar hennar höfðu
verið. Hún var sjálf verslunarskólagengin
og vann við skrifstofustörf áður en hún gift­
ist Kristjáni Eldjárn. Og hún var húsmóðir í
Reykjavík í full tuttugu ár fyrir flutninginn til
Bessastaða.
„Hagkaupssloppurinn“ fylgir auðvitað
með í þessari sögu. Halldóra birtist á mynd
í nælonslopp frá Hagkaupum – vinsælum
hlífðarfatnaði húsmæðra á þessum tíma.
Sloppurinn passaði ekki á neinn hátt inn í
ímynd „æðstu húsmóður lýðveldisins“. Þetta
var of alþýðlegt og jafnvel hneykslanlegt.
En það voru runnir upp nýir tímar og gaml­
ar borgaralegar hefðir ekki lengur fínar.
Halldóra varð ekkja árið 1982 og fór eftir
það aftur út að vinna og vann á skrifstofu
Háskóla Íslands um nokkurra ára skeið.
Hún fæddist á Ísafirði 24. nóvember árið
1923 og lést í Reykjavík 21. desember
2008.
Guðrún Katrín Þorbergsdóttir,
forsetafrú 1996 til 1998:
Sameinaði mörg
hlutverk
Þegar Guðrún Katrín Þorbergsdóttir
kom til Bessastaða árið 1996 hafði
engin forsetafrú verið þar í fjögur
kjörtímabil. Það kom því í hennar hlut
að móta þessa stöðu að nýju. Hvort átt
hún að leita í hinn gamla hefðarbrag
fyrstu ára lýðveldisins eða alþýðlega
framkomu Halldóru Ingólfsdóttur? Eða
gat hún tekið við hlutverki Vigdísar
Finnbogadóttur?
Dóra Þórhallsdóttir var eiginkona Ásgeirs
Ásgeirssonar og forsetafrú í þrjú kjör tímabil.
Halldóra Ingólfsdóttir var forsetafrú 1968
til 1980. með henni kom alþýðleikinn inn í
forsetaembættið.