Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Blaðsíða 97

I sambandi við líkingu Brechts með bíl-
inn og afstöðu vagnkúskanna til hans kem-
ur mér í hug sagan af fyrsta bílslysinu á
lslandi. Fyrsti bíllinn var nýkominn í pláss-
ið og þótti mikið undur. Menn höfðu hóp-
azt saman til að horfa á þetta tæki bruna
eftir fjörunni. Þá tekur sterklegur náungi
sig út úr hópnum, gengur í veg fyrir bíl-
inn og segir: „Það ætti að vera hægurinn
að stöðva þetta járnarusl". Hann stöðvaði
ekki bílinn en lauk þarna lífi sínu. Það er
ekki laust við að leikurum Þjóðleikhússins
sé líkt farið og þessum manni gagnvart
nýstárleika þess viðfangsefnis, sem þeir nú
loks hafa ráðizt í. Vissulega verður þessari
sviðsetningu á „Mutter Courage“ ekki líkt
við annað en hörmulegt slys. Um getu leik-
aranna til að leysa þetta verk af hendi
verður engu fremur spáð en við getum
hollalagt hvernig bílstjóri maðurinn í sög-
unni hefði orðið.
Að þessari sýningu er unnið á þann und-
arlega máta að öllum grundvallarhugsunum
verksins virðist þegar í upphafi vikið til
hliðar, raunsæjum anda módelsins þar með
afneitað, en upp úr því eru tínd einstök
leikbrögð, oft og tíðum afskræmd sem von
er þegar þau eru úr öllu samhengi við
nokkurn tilgang. Þannig verður sýningin
eins og fábjáni, sem ætlar að ganga sína
leiðina með hvorum fæti — vegirnir liggja
sinn í hvora áttina svo hann klofnar í
tvennt. Ef einhverjum þykir þetta fyndið
ætti sá hinn sami einmitt að geta skemmt
sér prýðilega við sýningu Þjóðleikhússins
á „Mutter Courage“. Fyrir mér er svona
afskræmilegt stílleysi í leikhúsi ekkert
grín. Eins og ljósast má vera af því, sem
vitnað er í Brecht hér að framan, er stíll,
hvort sem hann er hefðbundinn eða nýstár-
legur, altént djúptækara fyrirbæri en svo
að hann verði endurreistur á einum degi
eins og breyskur fylliraftur. Svonalagað
tilfinningaleysi heilla listamannahópa fyrir
Hörmulegt slys eía farsótt?
stíl getur ekki verið vottur um annað en
algjört stefnu- og hugsunarleysi, sljóleika
og listrænan dauða.
Af öllum þeim aragrúa, sem tilfæra
mætti, skulum við athuga nokkur dæmi úr
þessari uppfærslu.
Aftaka Schweizerosts: Fyrirmæli leik-
ritstextans eru: (Herpresturinn stendur
upp og gengur bakvið. Mutter Courage
situr áfram. Það dimmir. Trumbuslátturinn
þagnar. Það birtir á ný. Mutter Courage
situr stjörf.) í módelbókinni má aftur lesa
um það að eftir að sýningar voru hafnar
á leiknum hjá Berliner Ensemble endur-
bætti Helena Weigel þetta atriði með frá-
bærri hugdettu. Þetta dæmi er einmitt
nefnt til að undirstrika hversu athugun sé
leikaranum mikilsverð, um það segir:
„Tjáning ýtrustu kvalar þegar skothvell-
irnir heyrast, þögull opinn munnur og aft-
urreigt höfuð á upptök sín að rekja til
fréttamyndar af indverskri konu, sem húkir
hjá líki sonar síns. Myndin var tekin með-
an á stóð árásinni á Singapore". Helena
yfirfærir síðan ósegjanlegt tjáningarafl
þessarar ljósmyndar yfir í mímuleik sviðs-
ins, meðferðin er köld og hlutlæg í sam-
ræmi við anda frásagnarinnar. Utfærsla
Fimers og Helgu á þessu atriði: hin sitj-
andi stelling, sem einmitt er mjög mikils-
vert atriði í plastískum styrk myndarinnar
er yfirgefin án þess neitt viðlíka sé fundið
í staðinn hvað þá öflugra, einnig er tempó
atriðisins gjörbreytt og bætt við snöggri
hreyfingu með höndina upp í munninn —
allar vinna þessar breytingar að því að
færa atriðið nær billegri fiskun eftir sam-
úð, tilfinningasemi áhorfenda — semsagt
algjörlega í þverbága við það sem til er
ætlast. Burtu frá raunsæi inní nafnlausan
paþos.
Sami tvískinnungur er enn greinilegri í
atriðinu þegar Katrín er tekin af lífi. At-
hugasemdir Brechts við þá senu eru á þá
87