Tímarit Máls og menningar - 01.06.1966, Blaðsíða 26

Tímarit Máls og menningar
Það væri bæði rangt og óréttlátt
að álíta bilið milli hugmyndafræði
og raunveruleika sérkenni bandarísks
þjóðareðlis. Allir sem fengið hafa
tækifæri til að ferðast til Bandaríkj-
anna, hafa veitt því eftirtekt að í
heimalandinu sýna Bandaríkjamenn
yfirleitt af sér hreinskilni og einlægni
og hófsemi, réttlætiskennd og sam-
hjálparandi er þeim í blóð borinn.
Þeir koma mjög eðlilega fram og
reyna sjaldan að sanna yfirburði
persónuleika síns og lífshátta. Ung-
lingarnir hafa gaman af helgisögu
Villta vestursins, en á aðra hrífur
hún ekki, einmitt vegna þess að hún
hefur greypt inn í menn ákveðnar
vonir, hugsjónir og hegðunarreglur
og gert þær að sérteknum og algild-
um siðareglum: þess vegna er óþarfi
að amast lengur við hinu fornfálega
myndskrúði helgisagnarinnar. Það að
hinar gömlu helgisagnir koma öðru
hverju upp á yfirborð hugans verður
að skoðast sem tákn um kreppuástand
einstaklinga eða þjóðarinnar allrar,
í ætt við taugaveiklun; það verður
að skoðast sem afleiðing ídeólógískr-
ar bælingar sem notuð er til réttlæt-
ingar við aðstæður er gera mönnum
erfitt fyrir að samþýða arfteknar
siðareglur ákveðnum raunveruleik.
Einmitt þetta hendir marga Banda-
ríkjamenn erlendis; þeir leitast við
að heimfæra siðareglur sínar upp á
flóknar og óskildar aðstæður eins og
hverjar aðrar mataruppskriftir. í
slað þess að leiðrétta skekkjuna í
hegðun sinni þrjózkast þeir við að
halda henni til streitu og auka þannig
enn á skekkjuna. Ef ]>ar við bætist
nú að voldugir efnahags- og stjórn-
málahagsmunir snúast öndverðir
gegn allri leiðréttingu og dagblöð og
útvarp votta daglega ,svart á hvítu'
að hinar einfeldningslegu hugmyndir
þeirra séu réttar, þá þrútna þessar
grundvallarreglur, — sem rekja má
til ,góðs hugarfars1 þótt hálf-liarna-
legar séu — svo gróflega að þær taka
á sig mynd afkáralegra helgisagna og
siðblindu á borð við þær er getur að
líta um þessar mundir í öllu Víetnam.
Hin augljósu tengsl sem greina má
í hátterni Bandaríkjamannsins milli
vilja hans til að hegða sér í samræmi
við hugmyndina sem hann hefur um
sjálfan sig og hneigðar hans til sjálfs-
refsingar — hneigðar sem hann fær
ríkulega fullnægt af þeirri einföldu
ástæðu að hann fær ekki satt hina
brýnu þörf sina fyrir ástúð — þessi
tengsl sýna líka annað: fyrstu ein-
kenni slæmrar samvizku. Hún er
sprottin af þeirri hugmynd að
sprengjurnar hæfi ef til vill ekki
fjandans ,Vikkana‘ eina og hergagna-
búr þeirra, og takmark stríðsins sé
ef til vill ekki það að vernda réttlætið.
Bak við hina ,ástæðulausu‘ sektar-
kennd Bandaríkjamanns er eyðist af
sjálfu sér í masókísku andstreymi,
leynist önnur hugmynd: hugmyndin
um hið .skítuga stríð1. Þetta skítuga
120