Tímarit Máls og menningar - 01.06.1966, Síða 43

sem þar er hópur að starfi, en ekki
einstaklingur. Ella er hætta á að
kraftarnir beinist í ýmsar áttir, eða
á hinu að þegjandi samkomulag
myndist um að enginn segi neitt. Þá
breytist leikhúsið í dauöragröf, hið
lifandi dýr í snyrtilega verkaðan
kjötskrokk færðan upp á grilltein
góðborgaralegs „hlutleysis“. Leikhús
á að vera byltingarsinnað og knýj-
andi til umbóta. En umfram allt er
leikhúsi þörf á hugsjón sem beinir
kröftunum í máttugan farveg. Og
það veröur að byggja umbótastarf
sitt á þeim jarðvegi sem það sjálft
stendur á og vinna í nafni þeirrar
þjóðar sem reisti það, og grundvall-
ast á arfi hennar. Enginn hefur skilið
eftir sig spor eða verk sem þökkuð
séu án þessa. Leikhús á að framkalla
höfunda, skáld, hugsandi menn.
Bertolt Brecht hefur manna mest
brugðið ljósi á það, hvers leikhús
nútímans þarfnast, eða öllu heldur,
hvers nútíminn þarfnast af leikhúsi.
Því bendi ég þeim sem þessi mál
varða á að lesa theóríu hans (en ekki
bara þykjast hafa lesið hana). En til
þess að skilja eitthvað þar í þurfa
menn fyrst að kunna rétt skil á þeirri
heimspeki sem kennd er við Marx,
j)ví theóría Brechts er einskonar úr-
vinnsla á díalektískum materíalisma,
fyrir leikhúsið. Það felur í sér: leik-
hús grundvallað á nútíma prógres-
sívri heimspeki og hafið upp á Jjað
vitsmunastig sem við stöndum á í
Nýtt leikhús
dag. Þeir sem ekki nenna að lesa
þessi fræði eða hafa einhvern kom-
plex gagnvart kommúnisma verða að
sætta sig við að heltast úr lestinni,
þótt þeir séu kannski að nafninu til
framúrmenn. Nútímaleikhús krefst
fólks með skynsemi og þekkingu, en
lætur sér ekki nægja ílát fyrir ótamd-
ar tilfinningar og instinkt. Til að
spara mér eigin útskýringar læt ég
hér fylgja nokkrar tilvitnanir í Brecht
sem ættu að hregða ljósi á mál
mitt.
Hið borgaralega leikhús leggur á-
herzlu á hið ótimabundna. Mannlýs-
ingin heldur sér þar við hið eilíf-
mannlega. Allir atburðir eiga að vera
ábending á hið „eilífa svar“, hið ó-
umflýjanlega, J)að sem við mátti bú-
ast, hið eölilega: hið mannlega svar:
Dæmi: svartur maður elskar eins og
hvítur. Þegar svo svertinginn hefur
brugðizt eins við og sá hvíti hefði
gert, þá er hátindi listarinnar náð.
Þessi skilningur hindrar ekki að saga
geti gerzt, en þetta er á engan hátt
sögulegur skilningur. Vissar aðstæður
hreytast, temað breytist, en maðurinn
er alltaf eins . ..
Ahorfandi hins venjulega drama-
leikhúss segir: Já, þetta hefur mér
alltaf fundizt; svona er ég; J)etta er
hara eðlilegt; það verður alltaf
svona; sorg þessa manns snertir mig
af því hann á sér enga útleið; þetta
er mikil list; hér er allt sjálfsagt;
137