Tímarit Máls og menningar - 01.06.1966, Side 51

og veit ekkert um amerísk áhrií",
íelst ákveðin afstaða til þjóðlífsins.
l’að er sama afstaða og Jesús Kristur
tók með burthlaupi sínu á vit auðn-
arinnar. Hann hugsaði sig þar um
og sneri síðan aftur til starfa síns
meðal fólksins. Flestir gera það eftir
að hafa hugsað málin að nýju. En
farísearnir halda að efasemdaköst
meistaranna tákni að nú séu syndir
þeirra fyrirgefnar. Smáborgarar og
landsalar telja einnig að umbrotin í
höfði Kiljans að undanförnu tákni
að þeir hafi ævinlega haft rétt fyrir
sér, en hann rangt. Oðrum finnst að
hér sé árangri langrar og giftusamr-
ar ævi sópað burtu í einu vetfangi.
Ekki skal um það dæmt, en fyrir þá
sem nú vilja skrifa bækur mun hollt
að minnast þess að það voru þjóð-
félagshugsjónir Kiljans sem urðu afl-
vaki beztu bóka hans, og þeir geta
einnig verið vissir um að á meðan
ekki kemur maður með jafn voldugar
hugsjónir og þær sem báru hann á
sínum tíma, og annað eins kapp til
að standa við þær, þá eignumst við
ekki aftur annað eins skáld.
Að skjóta sér á bak við hlutleysi
og frjálsa hugsun, sem ekki er til,
táknar með öðrum orðum skort á
hugsun eða hugsanakreppu og ótta
við að taka afstöðu. Það vantar að
kryfja til sannleikans og standa við
þá hugsun sem knýr á skáldgáfunnar
dyr. Leikhúsinu hefur ekki tekizt að
finna, þroska og koma til skila ís-
Nýtt lcikhús
lenzkri hugsun. Þessvegna er ekki
enn hægt að tala um þjóðleikhús i
beinni merkingu þess orðs.
Ymsir vilja skella sök á þjóðleik-
hússtjóra. En hann á hér enga sök
umfram aðra. Lífsþægindaþorsti og
hræðsla við að taka afstöðu er sam-
einingartákn heillar þjóðar. Það er
þægilegra að kaupa tilbúin leikrit og
sýningar hjá útlendingum en reisa
eigið höfuðból. Og hlutleysi er tryggt
með því að velja leikrit, ekki eftir
innihaldi heldur hinu hvernig þau
hafi gengið hjá öðrum „lýðfrjálsum“.
Það er léttara að láta færa sér upp
í hendur en skapa og eiga frumkvæði
sjálfur. Slíkt er hið íslenzka undan-
hald.
Til voru svonefndir aldamótamenn.
Þeir voru frumherjar þeirrar hreyf-
ingar sem nam Island að nýju. Það
eru verk þessara manna sem nú er
verið að selja og éta út á. Enn standa
þau undir sjálfstæði landsins, þótt
ærið séu nú tekin að lýjast þau breiðu
bök. En andi þeirra er að stinga sér
niður á nýjan leik með unga fólkinu.
Það vill gjarnan sjálft hyggja þetta
land. Ekki aðeins drekka út á verð
þess.
Þessvegna er ástæða til að stofna
nýtt íslenzkt leikhús.
Efniviðurinn er til: Hugsjón, skáld,
rithöfundar, tónlistarmenn, málarar,
leikstjórar og leikarar. Kannski of
fáir. Kannski nægilega margir. Þetta
fólk fær ekki tækifæri í þeim leik-
7ÖTMM
145