Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Side 8

Tímarit Máls og menningar
tíðum, gengisfellingum, kúgunum, galdrabrennum, atómskáldskap, ærsla-
músík, afkárabókmenntum og fleiri geðbilunum af svipuöu tagi.
Síðasta sálarísöldin hófst árið 1914 og hefur staðið fram á þennan dag,
þó með nokkrum hlýjuuppstyttum öðru hverju. Við minnumst til að mynda
þeirra vörmu sunnanvinda, sem blésu yfir land vort, þegar íslenzk æska tók
sig upp úr útlenzkum skólum og streymdi hingað heim til þess að gera komm-
únistíska byltingu í landi Hjalta Skeggjasonar og Halls forföður míns af
Síðu. Þá var ég þokulegur krati og dró í efa, að kommúnistísk bylting hæri
þjóðunum blessun. Kunningi minn, vel gáfaður og spaugfullur, rifjaði það
nýlega upp fyrir mér, að eitt sinn hefðum við setið að kaffidrykkju á Upp-
sölum með Ólafi Friðrikssyni. Efni ræðunnar var auðvitað rússneska bylt-
ingin og yfirvofandi heimsumvelta og útþurrkun allra konunga veraldarinnar,
sem Ólafur sagði fyrir hartnær upp á áratug.
Úr kaffihúsinu röltum við norður Aðalstræti, sagði kunningi minn, og
héldum áfram að tala um byltinguna og ljómann í austri, sem þá var mikill
og fagur. Mitt í byltingarhrifningu okkar opinheraðir þú þinn innra mann
og sagðir: „Ég held að mennirnir séu ekki nógu þroskaðir til að lifa í sósíalis-
tísku þjóðskipulagi.“
Það lá við, að við fengjum slag. Kransæðastífla hefði yfirþyrming okkar
kannski verið kölluð nú á tímum. Heimskulegri þvætting var ekki hægt að
láta sér um munn fara á þessum árum. Þá var enginn maður þroskaður eða
vanþroskaður, enginn góður eða vondur. Að láta þvílíkar mannlýsingar út
úr sér vakti ævinlega hlátur og spé i Unuhúsi. Þess vegna mátti ég, með alla
ófullkomleika mannanna, sitja þar undir margri spédembunni. í þann tíð
var Freud heimsmælikvarði á sálarþroskann og hver maður var innblástur
kynfæranna. Þá stóð sól minnar dýrðar ekki hátt á lofti í Unuhúsi. Ég var
meira upp á innblástur andans en kynfæranna, og andinn var hlægilegur.
Þetta voru samt skemmtilegir tímar. Þá voru Sovétlýðveldin útflytjendur
mikilla hugmynda á heimsmælikvarða, og allur hinn stríðsþjáði heimur beið
eftir byltingunni. Þú hlýtur að muna þetta. Þá var Lenín ljós heimsins, og
Stalín var hreint ekki svo lítill karl. Þá heilsuðu menn með krepptum hnefa
upp í loftið og sögðu með sterku andliti: „Rót front!“ Og í þann tíð var
það, að Sigurður Jónasson kastaði uppáhaldsbókinni minni niður í gólfið
fyrir framan nefið á mér á Stýrimannastíg 9, af því að í henni stóð þessi
setning: „Á þessum skerjum, ófullkomleika mannanna, strandar allur sósíal-
ismi.“ En þar til nokkurra úrbóta kom Hinrik Ottósson innblásinn utan úr
löndum eftir mikið viðtal við sjálfan meistarann Rakovský (eða Rakotský).
198