Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Side 19

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
kredda eða orðið tómt. Og án þess sama verða skoðanir Lukácsar heldur
ekki brotnar til mergjar.
Hér gefst ekki rúm til að reyna að gera grein fyrir marxismaniun og
díalektískri efnishyggju. Það má því húast við að það sem hér fer á eftir
skilji þeir betur sem einhverja þekkingu hafa á þessum efnum en hinir. Það
er þó von mín að þetta þurfi ekki að koma að verulegri sök, því hér er engan-
veginn ætlunin að ræða skoðanir Lukácsar í heild sinni, hér verður einimgis
reynt að gera grein fyrir litlum hluta þeirra, þ. e. skoðunum hans á vestur-
lenzkum bókmenntum 19. og 20. aldar, og þá fyrst og fremst bókmenntum í
óbundnu máli. Estetík hans verður að mestu látin liggja á milli hluta, að svo
miklu leyti sem það er mögulegt, því vitaskuld eru skoðanir hans á þessum
hókmenntum samtvinnaðar estetík hans almennt. En til að þetta efni, sem
hér verður fjallað um, svífi ekki í lausu lofti, þá er fyrst nauðsynlegt að setja
Lukács í eitthvert sögulegt samhengi og síðan að útlista stuttlega og ófull-
komið hluta — en mikilvægan hluta — þess sem hann byggir þessar skoðanir
sínar á, en tekur samt ekki nægilegt tillit til þegar hann ræðir nútímabók-
menntir.
Ætlun mín er ekki sú ein að kynna Lukács íslenzkum lesendum, heldur
líka — og ekki síður — sú að freista þess að bregða ljósi yfir stöðu bók-
mennta í kapítalísku þj óðfélagi.
II
Georg Lukács fæddist í Búdapest 1885. Faðir hans var auðugur fjármála-
maður sem fengið hafði aðalsnafnbót fyrir þjónustu sína í þágu austurrísk-
ungverska keisaradæmisins. Fjölskyldan stóð með báða fætur í þýzkri
menningu, og mestur hluti þess sem eftir Lukács liggur er skrifað á þýzku;
þýzkum bókmenntum og þýzkri heimspeki hefur hann líka sinnt meira en
bókmenntum og heimspeki annarra þjóða.
Ungverjaland — sem ekki var sjálfstætt ríki, heldur aðeins veikari hlekk-
urinn í austurrísk-ungverska keisaradæminu — var á þessum árum „sérstakt
eymdarhérað innan Dónárríkisins“. Byltingin 1848 hafði þar litlu breytt,
iðnaður var enn mjög takmarkaður og lénsveldið hélt þar lengur velli en
víðasthvar annarsstaðar í Evrópu. íbúarnir voru um 18 milljónir, af þeim
taldi aðallinn um 800 þúsund. Fjögur þúsund stóreignamenn áttu ásamt
rómversk-kaþólsku kirkjunni meirihluta alha jarða í landinu. Þriðji hver
íbúi var ólæs og óskrifandi, sjötti hver með berkla. Margir flúðu land og
14 TMM
209