Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Side 24

Tímarit Máls og menningar
fallið. Herinn var illa búinn og undir slæmri stjórn; töluverður hluti her-
mannanna voru rúmenar, króatar, serbar og slóvakar sem skiljanlega áttu
enn erfiðar en hinir að sjá einhvern tilgang með þessu stríði. Þegar á leið,
einkum eftir febrúarbyltinguna í Rússlandi, neituðu líka heilar herdeildir að
berjast. Ólgan heimafyrir óx með hverjum nýjum degi, og um áramótin
1917—18 voru víða mynduð ólögleg hermanna- og verkamannaráð. Ung-
verska byltingin var á næsta leiti.
Lukács tók drjúgan þátt í hreyfingum róttækra menntamanna í Ungverja-
landi á seinni árum stríðsins. Sósíalismi hans sveif þó að nokkru leyti í lausu
lofti, því ennþá komst hann ekki í nein veruleg kynni við verkalýðshreyfing-
una. Hann segist sjálfur hafa reynt á þessum árum að tengja saman Marx og
Hegel á grundvelli „söguheimspekinnar“. Lenín hafði hann ekki lesið, en
afturámóti Rósu Luxemburg. Þegar ungverska byltingin verður að veruleika
í nóvember 1918 er Lukács í hópi byltingarmanna, í desember sama ár gengur
hann — „eftir smá-hik“ — í ungverska kommúnistaflokkinn sem þá var ný-
stofnaður, og í marz 1919 er hann gerður að vara-menntamálaráðherra í
ríkisstjórn Bela Kuns. Hann barðist einnig gegn innrásarherjum, sem þá um
sumarið tókst að koma byltingarstjórninni á kné.
Þannig geta menn þróazt. „í byrjun fékkst hann mestmegnis við jóga —
engan grunaði að hann ætti eftir að verða kommissar.“
Eftirfarandi tilvitnun úr yfirlýsingu sem Lukács samdi fyrir menntamálaráð
byltingarstjórnarinnar gefur örlitla hugmynd um viðhorf hans til bókmennta
og lista á þessum tíma: „Kommúníska menningarstefnuskráin greinir aðeins á
milli góðra og lélegra bókmennta, hún fordæmir ekki Shakespeare og Goethe
af því þeir voru ekki sósíalískir höfundar, og hún ofurselur heldur ekki
listina sósíalískum fúskurum. Kommúníska menningarstefnuskráin vill veita
verkalýðnum það bezta úr allri list, og menntamálaráðið mun ekki líða að
smekknum sé misþyrmt með rímuðum pólitískum leiðurum. Pólitíkin er
tækið, menningin er takmarkið.“
Þegar byltingarstjórnin var fallin og fasisminn hélt innreið sína í Búda-
pest, flúðu forystumenn kommúnistaflokksins til Vínarborgar. Lukács varð
þó eftir til að skipuleggja andspyrnustarfsemi flokksins sem nú var að sjálf-
sögðu bannaður. Honum varð þar samt ekki lengi líft, og það var í Vín sem
Lukács starfaði mestallan þriðja áratuginn. En hann var ekki lengur neinn
fagurandi í fílabeinsturni, hann tók virkan þátt í endurskipulagningu flokks-
ins á austurrískri grund, var fulltrúi á þingum Þriðja alþjóðasambandsins
og skrifaði hverja ritgerðina á eftir annarri — allar ærið fjarlægar því sem
214