Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Side 37

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
unnar hafa því í för með sér aukna verkaskiptingu og sérhæfingu. Þareð
eilíflega er hægt að hluta heildarverkið niður er verkaskiptingin takmarka-
laus, svo og sérhæfingin. Verkamaðurinn sem skrúfar alltaf sömu skrúfuna
er fórnarlamb verkaskiptingarinnar. Menntamaðurinn sem fengið hefur sér-
menntun og beitir henni við vinnu sínna á sérsviði sem aðeins er hluti, og
oftast mjög lítill hluti heildarstarfsins, hann er bæði íórnarlamb sérhæfingar-
innar og verkaskiptingarinnar. Sömuleiðis smiðurinn sem lært hefur smíðar
án þess þó að fá tækifæri til að beita nema litlum hluta starfshæfni sinnar.
Gernýtingin er mannfjandsamleg. Hún felur í sér fullkomna hunzun allra
mannlegra eiginleika annarra en þeirra sem þjónað geta undir kröfuna um
aukin afköst og lækkandi framleiðslukostnað. Maðurinn er ekki skapandi
vera með ótakmarkaða þroskamöguleika, heldur ópersónulegur smáhluti í
vélrænu framleiðslubákni sem hann hefur enga heildarsýn yfir. Hann er hlut-
ur meðal hluta. Og gleymum því ekki, að þó gernýtingin geti tekið á sig
mynd sjálfstæðs afls í hugum fólks á svipaðan hátt og markaðurinn, þá er
hún sköpunarverk manna, og í kapítalísku þjóðfélagi tæki í höndum at-
vinnurekandans til að skapa honum sjálfum hámarksgróða. Henni er líka
aðeins beitt í þágu hvers einstaks fyrirtækis (eða stofnunar), ekki í þágu
þjóðfélagsins sem heildar. Það er harla lítil gernýting að láta þrjú fyrirtæki
selja olíu á sama verði í litlu landi. Eða láta tíu fyrirtæki framleiða þvotta-
duft. Það er aðeins hagkvæmt fyrir eigendur fyrirtækj anna. Gernýting kapí-
talismans er því ekki aðeins andstæð manneskjunni sem einstaklingi, heldur
líka manneskjunni sem neytanda og þjóðfélagsþegni.
Fylgifiskar gernýtingarinnar, verkaskiptingin og niðurbútun vinnunnar,
verka sundrandi á viðhorf mannsins til sjálfs sín og umhverfisins.
Ein undirstaða gernýtingarinnar er útreikningur á vinnutímanum. Sér-
hvert verk verður að taka sem skemmstan tíma, heildarverkið jafnt sem hlut-
ar þess þareð verðgildi vöru fer m. a. eftir þeim meðaltalstíma sem tekur að
framleiða hana. Því styttri framleiðslutími, því meiri verður gróði atvinnu-
rekandans. Heildarverkið er hútað niður með það fyrir augum að sem
minnstur tími fari í hvert handbragð. Og sérhvert handbragð eins manns
verður tímanlega að falla að handbragði þess næsta. Tímaskynjun mannsins
mótast af sundurliðun vinnunnar, tíminn glatar eigindareðli sínu og breytan-
leika, hann verður skýrt afmótuð samfella, sem hægt er að skipta niður meg-
indarlega (kvantitatíft) og meta til gildis á sama hátt og vöruna sem fram-
leidd er. Tíminn hlutgerist líka. Og skilin milli tíma og rúms verða ógreini-
227