Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Page 42

Tímarit Máls og menningar
þroska. Þessi firring er nokkurs annars eðlis en sú sem einkennir kapítalísk
iðnaðarþjóðfélög Vesturlanda. Það er ekki lengur náttúran sem stendur
manninum fyrir andlegum þrifum. En það má samt segja að frumskilyrði
firringarlauss lífs sé að maðurinn nái valdi á náttúrunni og skapi sér þau
efnalegu gæði sem eru forsendur menningar.
Það er heldur ekki hægt að segja að handverksmaður miðalda hafi verið
ófirrtur, þó hann hafi oft og tíðum verið nokkuð óháður náttúruöflunum.
Hann neyddist til að selja afurðir sínar og var enganveginn frjáls að því hvað
og hvernig hann framleiddi; auk þess hafði hann yfir sér aðalinn, ríkisvald-
ið og kirkjuna sem sviptu hann möguleikum til að hafa áhrif á stjórn sam-
félagsins og þarmeð nánasta umhverfi sitt. En hann var þó í starfi sínu tiltölu-
lega ófirrtur miðað við verkamann nútímans. Hann átti sjálfur tækin sem
hann vann með og vissi fullkomlega hvað hann var að gera þarsem hann vann
alla þætti framleiðslunnar sjálfur. Hann átti til starfsmetnað og starfsgleði:
afurðir hans voru allar sköpunarverk hans sjálfs. Ef markaðsbúskapurinn
var takmarkaður hafði hann oft persónulegt samhand við kaupendur afurða
sinna og fékk þannig margskonar viðurkenningu fyrir starf sitt. Verkamaður
nútímans á ekki tækin sem hann vinnur með. Hann selur ekki afurðir einsog
handverksmaðurinn, hann selur vinnuafl sitt. Hann hefur oftast enga innsýn
í það heildarverk sem hann vinnur að. Hann er ekki skapandi á nokkurn hátt.
Hann er aðeins peð í ópersónulegu og fjandsamlegu framleiðslubákni. Hann
á sjaldnast til nokkra starfsgleði, þaðanafsíður starfsmetnað. Hann ynni
ekki deginum lengur ef hann neyddist ekki til að sjá sér fyrir nauðþurftum.
Þó vinna hans sé samfélagsleg kemst hann aldrei í persónulegt samband við
alla sem með lionum vinna að heildarverkinu, og heldur ekki við neytendur
þeirrar vöru sem hann framleiðir. Eina viðurkenningin sem hann fær fyrir
starf sitt er launaumslagið og smjaður atvinnurekandans. Hann er firrtur
möguleikum til þroska og skapandi starfs. Hann er firrtur möguleikum til að
geta notað meira en hluta starfshæfni sinnar. Hann er firrtur öllum vinnutil-
gangi. Hann er firrtur þeim samfélagstengslum sem í vinnunni felast. Hann
er líka oft firrtur möguleikum til persónulegrar samvinnu. Auk þess er hann
rændur hluta þeirra verðmæta sem hann skapar. Vinnan verður böl. Lífið
hefst ekki fyrren með frítímanum.
Orsakir alls þessa eru margar og haldast mjög í hendur og hafa álirif hver
á aðra. Sú mikilvægasta er eignaskiptingin. Verkamaðurinn á ekki fram-
leiðslutækin sem hann vinnur með. Hann vinnur hjá öðrum og fyrir aðra.
Hluti þeirra verðmæta sem hann skapar rennur í vasa eigenda fyrirtækisins.
232