Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Side 134

Tímarit Máls og menningar
Helztu heimildarrit I. kafla:
Magnús Jónsson: Saga íslendinga IX. 1.
Þorsteinn Gíslason: Jón Ólafsson, grein í Andvara 46. árg. 1921.
Klemens Jónsson: Fjögur hundruð ára saga prentlistarinnar á íslandi.
Páll Eggert Ólason: Landsbókasafnið. Árbók Lbs. 1944.
Annarra heimilda er getið í kaflanum og með tilvitnunum.
II. Skuldarprentsmiðja
1. Tildrög að búsetu Jóns Ólafssonar á Eskifirði
Svo sem þegar er getið, kom Jón Ólafsson heim frá Ameríku vorið 1875.
í Reykjavík fékk hann uppreisn æru í Göngu-Hrólfs málinu og áfrýjaði
því síðan til Hæstaréttar.1 Að því loknu hélt Jón austur á firði til þess að
heimsækja móður sína, en hugðist halda utan aftur um haustið.2 Af þeirri
fyrirætlun varð þó ekki, heldur ílentist hann á Eskifirði sem heimiliskennari
og hókhaldari hjá Carli kaupmanni Tulinius.3
Engar heimildir liggja fyrir um það, hvað valdið hefur þessari stefnubreyt-
ingu, en sennilega hefur þar einkum tvennt komið til. í fyrsta lagi hafa ætt-
ingjar Jóns á Austfjörðum, m. a. móðir hans, án efa lagt hart að honum að
fara ekki utan aftur. í öðru lagi hefur Jón vafalítið vonað, að dómur Hæsta-
réttar í Göngu-Hrólfs málinu yrði sér hagstæður, en þá hefði hagur hans
vænkazt mj ög.
Þykir mér mjög líklegt, að þessi tvö atriði hafi átt stærstan þátt í því að
halda Jóni heima, og varla hefur heldur verið til muna erfitt fyrir hann að fá
vinnu á Eskifirði. Hann hafði víða verið og mörgu kynnzt, enda mjög vel að
sér. Þá þótti það og því sem næst sáluhjálparatriði fyrir heldri manna börn
á þessum tíma, að þau nytu einhverrar einkakennslu í heimaliúsum, áður en
þau hæfu skólagöngu, og víða var raunar ekki öðru til að dreifa en einka-
kennslu, eins og t. d. var raunin á Eskifirði á þessum tíma. Menntaðir menn
voru aftur á móti heldur sjaldséðir á Austfjörðum á áttunda tug 19. aldar,
og þarf ekki að draga í efa, að Tuliniusarhjónin hafi þótzt hafa vel gert, er
þau höfðu tryggt sér starfskrafta Jóns Ólafssonar. Raunar var Jón ekki alls
óvanur kennslu, því að á þeim tíma, sem hann var viðriðinn Baldur, stundaði
hann einkakennslu, kenndi þá m. a. Finni Jónssyni síðar prófessor. Þá hefur
þess verið getið hér að framan, að Jón var öðrum þræði að Elliðavatni sem
einkakennari barna Benedikts Sveinssonar.
324
t