Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Page 39

Vpphaf íslenzkra nútímabókmennta
er þetta grundvallarhugtak, sem sérhver heimspeki um manninn spyr um, talið
jafngilda skírlífi, og í lokin finnum við þetta hugtak í sömu túlkun sem hin
einu sannindi, sem Steinn Elliði hefur fundið. 011 heilabrot hans um and-
stæður jarðlífsins og siðmenningu heimsins reyndust vera til einskis, hringur-
inn lokaðist þar sem hann hófst. Eini lærdómurinn sem Steinn Elliði dró af
reynslu sinni, varðar afstöðu hans til Guðs: ekki með þjónustu við Guð held-
ur með skilyrðislausu trausti á honum má ef til vill öðlast fullkomnun. Það
sem vekur efasemdir um þennan lokaða vítahring þekkingarinnar, er fyrst og
fremst sjálft inntak skáldsögunnar, sem hyllist stöðugt til þess að sprengja
þennan hring. Raunveruleg þungamiðja sögunnar er leit Steins að traustri lífs-
hugmynd í Völundarhúsi þeirra andlegu verðmæta, sem menningin hafði afl-
að, og biðu gjaldþrot í þeim raunveruleika sem þessi sama menning hafnaði í
í stríðinu. Þessi leit Steins hnýtur stöðugt um staðreyndir og uppgötvar sann-
indi, sem alls ekki snerta einvörðungu afstöðu hans til Guðs og kaþólsku
kirkjunnar. Þau snerta hinn raunverulega heim manna og þjóðfélags. Með
því að kynnast þessum heimi vaknar eðlileg tilhneiging hjá Steini að taka til
hans afstöðu og samræma við hana athafnir sínar í heimi mannanna. Einmitt
vegna þessarar tilhneigingar vex Vefarinn mikli ídeu sinni yfir höfuð, með
öðrum orðum inntak sögunnar rekur sig stöðugt á hinn lokaða hring. Til þess
að hringurinn bresti ekki, er skáldið neytt til að halda þessari áleitnu tilhneig-
ingu í skefjum með óvæntum straumhvörfum í sögunni og afskræma þá rök-
hyggju, sem felst í inntakinu.
3) Þá er komið að þriðja atriðinu, sem sameiginlegt er öllum þrem verk-
unum, eða því, sem ég vildi kalla huglœgni skáldsins. „Hel“, „Bréf til Láru“
og „Vefarinn mikli frá Kasmír“ eru persónulegar játningar höfunda, og hina
mögnuðu huglægni þeirra var í þeirra tíma bókmenntum íslenzkum í hæsta
lagi hægt að bera saman við hina innhverfu lýrik sumra kvæða Einars Bene-
diktssonar. Höfundarnir glíma fyrst og fremst við sinn eigin vanda. Þeir vilja
finna köllun sína í lífinu og hefja þessvegna rannsókn á sjálfum sér og jafn-
framt óhjákvæmilega — til að sannreyna möguleika sína — rannsókn á eðli
mannlegrar tilveru sem slíkrar. Og þar fyrst verður þeirra persónulega vanda-
mál að skáldskap, sem hefur almennt gildi. Það er enginn efi á því, að sjálfs-
reynsla höfunda er afar sterkur þáttur í þessum verkum. Öll eru þau uppgjör
milli tveggja skeiða í æfi þeirra og gefa innsýn í sálarlíf þeirra. Skáldleg stíl-
færsla á eigin sj álfsreynslu er hinsvegar mismunandi. Ég álít, að fram að
þeim tíma hafi engin þau prósaverk verið til í íslenzkum bókmenntum, þar
sem meðferð skáldsins á efninu hafi verið jafn huglæg og í þessum þremur,
117