Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Qupperneq 63

Vm íslenzka þjóShœtti
„Ég fæ ekki betur séð en þarna hafi verið hreyft við einu allrabrýnasta
nauðsynjamáli íslenzkra vísinda, þó að háskólinn virðist ekki hafa borið
gæfu til á sjálfu alþingishátíðarárinu að finna á því neina lausn ... Hefði
háskólinn haft hug og dáð til að koma á fót öflugri stofnun til að rannsaka
hina fornu alþýðumenningu íslands, sem nú er að hverfa, bæði í sveitum og
við sjávarsíðuna, mundi það afrek hans lengi haft í minnum á ókomnum
öldum. Að vísu hefði slík stofnun átt að vera til fyrir löngu. En þar sem fyrri
kynslóðir munu geta haft fjárþröng sína og úrræðaleysi sér til afsökunar,
mun okkar kynslóð aldrei fá risið undir því ámæli sem hún mun sæta síðar-
meir, láti hún síðustu leifar alþýðumenningarinnar týnast rannsóknar-
laust.“3
Svo mörg voru þau orð þegar árið 1945, og engar framkvæmdir hafa að
heldur sézt af hálfu þessarar nefndar, og vissulega er þetta mál heldur rytju-
leg fjöður í vísindahatti Háskóla íslands.
Áður var nefnd ein undantekning til að sanna regluna um áratuga ör-
deyðu á sviði skipulegra þjóðháttarannsókna. Þar er um að ræða hið mikla
starf Lúðvíks Kristjánssonar varðandi allt það, sem lýtur að sjómennsku og
sjávarútvegi. Jónas Jónasson hafði að vísu safnað til þess efnis af miklu
kappi, en svo brotakennt er það, að engin tök þóttu á að birta það í íslenzk-
um þjóðháttum. Lúðvík hefur unnið að þessu verki í þrjá til fjóra áratugi og
safnað að sér feikilegum fróðleik. Hann vinnur nú að nokkurra binda rit-
verki um þessi efni, sem allir vona, að sem fyrst sjái dagsins ljós. Mig brestur
reyndar þekkingu til að ræða þetta mál, svo sem vert væri, en ekki er vitað til,
að hliðstætt rit því, sem Lúðvík hugsar sér, hafi áður verið gefið út í veröld-
inni; enda í sjálfu sér ekki óeðlilegt, að íslendingar verði fyrstir manna til
vísindalegrar rannsóknar á sj ávarháttum.
Þá dregur að nútímanum. Árið 1959 veitti Alþingi Þjóðminjasafninu nokk-
urn fjárstyrk til að safna upplýsingum um þjóðhætti, einkum atvinnuhætti.
Var Þórður Tómasson safnvörður í Skógum fenginn til að taka saman spurn-
ingaskrár, sem síðan voru sendar kunnum fróðleiksmönnum víðsvegar um
land. Auk þess tók Þórður fljótlega að ferðast um og skrifa upp eftir öldruðu
og minnugu fólki margvíslegan fróðleik. Afrakstur Þórðar á þessu sviði er
þegar orðinn allmikill að vöxtum.
Á aldarafmæli Þjóðminjasafnsins árið 1963 var svo sem einskonar afmælis-
gjöf stofnsett sérstök þjóðháttadeild við safnið, og tók hún til starfa árið
eftir. Fyrsti umsjónarmaður þjóðháttadeildarinnar var Þór Magnússon nú-
verandi þjóðminjavörður. Hann kom því skipulagi á deildina, sem hún nú
141