Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Blaðsíða 72

Tímarit Máls og menningar
vísinda- og tæknimenntun og ekki sízt að auka hlut náttúruvísinda í almennri
undirstöðumenntun.
Þekkingin eykst stöðugt með nýjum rannsóknum og nýjum uppgötvunum
og þar með raunar einnig námsefni skólanna. En nýjungar komast yfirleitt
seint inn í námsefnið. Skólafræðin geta oft verið áratugum á eftir þróun
vísindanna. Breytingar, sem verða, eru í fyrstu einatt á þann veg, að nýtt
efni bætist við, ofan á það sem fyrir er, án þess að námsefnið sé skipulagt að
nýju, þ. e. náminu í heild hættir til að verða úrelt. Einkum vill verða of mikið
af efni, sem mönnum er ætlað að leggja á minnið og læra til prófs. Á þennan
hátt lengist námstíminn óhóflega, enda heyrist oft talað um, að háskólanám
í sumum greinum sé stöðugt að verða þyngra og lengra, ekki sízt í læknis-
fræðinni.
En það sem þarf að læra í hverri fræðigrein eykst þó ekki í beinu hlut-
falli við nýjar uppgötvanir. Grundvallaratriðin eru yfirleitt þau sömu á-
fram, og þó sumar uppgötvanir valdi einmitt grundvallarbreytingum í vís-
indum. Tökum t. d. uppgötvun geislavirku efnanna rétt fyrir síðustu alda-
mót, sem kollvarpaði hugmyndum manna um gerð atómsins og leiddi til atóm-
kenningar Bohrs og Rutherfords. Eðlisfræðin var heldur ekki sú sama fyrir
og eftir afstæðiskenningu Einsteins (1911—13).
Slíkar grundvallarbreytingar hafa stundum orðið fyrir áhrif einstakra
manna, allt frá Galilei — þær gerast að vísu hægt, því gamlar skoðanir hald-
ast oft við lengi eftir að þær hafa verið afsannaðar.
Sögulegt yfirlit
Þekking á fortíðinni er oft sagt. að sé lykill að skilningi á nútíðinni og
geti hún einnig verið leiðarljós fram í ókominn tíma, og þess vegna ómaksins
vert að rifja upp sumt það sem hefur gerzt fyrr á tímum.
Galileo Galilei má með réttu telja upphafsmann nútíma eðlisfræði vegna
þess að hann fann upp þá rannsóknaraðferð, sem nefnd er tilraun og vísinda-
leg aðferð. „Mælið allt, sem er mælanlegt, og gerið það mælanlegt, sem ekki
er það,“ er haft eftir Galilei. Fyrir lok 16. aldar hafði Galileo gert hinar
frægu tilraunir sínar með fall hluta og með pendulhreyfingu, sem urðu undir-
staða að aflfræði Newtons og þar með nútíma eðlisfræði. Menn höfðu að vísu
tekið eftir því áður en Galileo uppgötvaði falllögmálin, að hlutir herða á sér
í fallinu. En enginn hafði áður fundið það lögmál, sem þessi hreyfing fylgir,
nefnilega að sú vegalengd, sem hlutur fellur á hverri tímaeiningu, vex á sama
150