Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Qupperneq 92

Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Qupperneq 92
Tímarit Máls og menningar formlegt valdaafsal í þeirra þágu. Sögulegt mikilvægi heimspekinnar er að vísu ótví- rætt („Frá sjónarhóli sagnfræðings er heim- spekin móðir allra vísinda“, segir Þorsteinn á bls. 39), en aðeins sem millibilsskeið í sögu þekkingarinnar: stöðugt nýjar vís- indagreinar öðlast sjálfstæði gagnvart heim- spekinni, og um leið verður ófullkomleiki hennar æ ijósari. í samanburði við vísindin virðast hugtök hennar og rökleiðsluaðferð- ir ónákvæmar og snerting hennar við veru- leikann ónóg. Þegar heimspekin hefur þannig gengið skeið sitt á enda, getur hún ekki orðið annað né meira en „hjálpar- grein skynsamlegra vísinda" (bls. 42), þ. e. hún fæst við skilgreiningu þeirra hugtaka, sem vísindin beita, og aðstoðar e. t. v. við þekkingarleitina á þeim sviðum, þar sem ekki er komin föst hefð á vísindalegar rannsóknaraðferðir. Tæpast verður véfengt, að þegar litið er á ytra borð heimspekisögunnar, er þessi niðurstaða sú sem einna beinast liggur við. En það er tvennt ólíkt að viðurkenna að ofangreint ástand heimspekinnar sé stað- reynd (eða nálgist það a. m. k.), og að úrskurða, að það sé þekkingarfræðilega réttmætt og henni standi engir aðrir mögu- leikar opnir. Þessa afstöðu hefur sem kunn- ugt er áhrifamikil grein nútímaheimspeki tekið, og eins og fram kemur síðar í bók Þorsteins, er hann henni eindregið fylgj- andi. Við nánari athugun á þessari kenni- setningu — að viðfangsefni heimspekinnar sé hugtakaskilgreining, en öll raunveruleg þekkingarleit sé í verkahring vísindanna eða verði það a. m. k., þegar hún nær ákveðnu þroskastigi — kemur í ljós, að hún svífur samkvæmt sínum eigin mæli- kvarða í lausu lofti. Hún er augljóslega ekki grundvölluð á neinni einstakri vís- indagrein, því að í henni felst altæk stað- hæfing um innbyrðis afstöðu þekkingar og veruleika almennt; og sem slík staðhœfing er hún um leið utan vébanda einberrar hugtakaskilgreiningar. Hér er því í raun og veru um að ræða órökstudda trúarsetn- ingu, sem gerir ákveðið sögulegt ástand mannlegrar þekkingar — eða öllu heldur einhliða mynd af því — að hinu eina rétta og mögulega. Þannig er varpað fyrir borð aðalsmerki heimspekinnar, gagnrýnni hugs- un. Heimspekileg hugsun er fordæmd í nafni vísindatrúar (scientisma). Þar sem Þorsteinn vill gera vísindatrúna að óvéfengjanlegri lokaniðurstöðu heim- spekisögunnar, verður hann að sýna aðra strauma innan hennar í sem óhagstæðustu ljósi, og þó einkum þann, sem öll gagnrýni á vísindatrúnni sækir meira eða minna til: klassíska þýzka heimspeki. Viðureign hans við hana tekur yfir allmikið rúm í bókinni, en er að öðru leyti ekki tilkomumikil. Hann nær hvergi sambandi við þau vanda- mál sem þessi heimspeki varð fyrst til að taka á dagskrá, heldur stendur hann álengd- ar og „reynir að gera gys að henni“, svo að stuðzt sé við orðaval hans sjálfs (bls. 59). í þessu á hann sér marga fyrirrennara hérlendis sem annars staðar; það hefur löngum orðið fangaráð þeirra, sem óvin- veittir eru allri heimspekilegri hugsun, að beina geiri sínum fyrst og fremst að hinni þýzku grein hennar, sem einna óaðgengi- legust er og því auðveldast að gera hana tortryggilega. Af þrem höfuðfulltrúum þýzkrar heim- speki — Kant, Hegel og Marx — fær hinn fyrstnefndi skásta útreið: hann er sagður „sannkallaður andlegur afreksmaður", en þó hafi honum verið „ákaflega ósýnt um að koma orðum að hugmyndum sínum“ (bls. 47—8). í lýsingu Þorsteins verður lítið úr þeim straumhvörfum, sem Kant olli í heimspekinni: „í öllum höfuðdrátt- um aðhylltist hann raunspeki Humes“ (bls. 48). Hér er mjög málum blandað. Kant var enginn lærisveinn Humes í venjulegri merk- 170
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.