Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Qupperneq 97

Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Qupperneq 97
fæstum orðum sú kenning — eða öllu heldur vinnutilgáta — sagnfræðings að flest eða öll umskipti í sögu mannlegs sam- félags eigi sér efnahagslegar orsakir í víð- asta skilningi.“ Það er vissulega rétt, að kenning Engels um efnishyggju og hughyggju sem tvær meginfylkingar, er frá upphafi vega hafi tekizt á í heimspekinni, fær ekki staðizt. Hún hrekkur mjög skammt til skilnings á evrópskri fornaldar- og miðaldaheimspeki, enn fjær sanni er hún hvað snertir kín- verska og indverska heimspeki, og síðast en ekki sízt villir hún sýn á sérstöðu marx- ismans í heimspekisögunni. Einmitt í því atriði er þó Þorsteinn sammála Engels: hann telur marxismann efnishyggjufrum- speki. Tæpast verða færð að því sterk rök, að Marx hafi „boðað “ slíka frumspeki. í æskuritum sínum, einkum Parísarhandrit- unum, þar sem hann tekur heimspekileg vandamál meir til meðferðar en síðar varð, skilgreinir hann þá nýju heimspeki, er hann stefndi að, hvorki sem efnishyggju né hughyggju, heldur afneitun þessa val- kosts, díalektíska „upphafningu“ beggja skauta. Þegar hann í síðari ritum lýsir afstöðu sinni til heimspekinnar — í víðasta heimspekilegum skilningi — er oftast um að ræða stuttar og tvíræðar athugasemdir, oft býsna léttúðarkenndar, svo að auðvelt hefur verið að koma við mjög mismunandi túlkunum. í síðari þróun marxismans hefur sem kunnugt er gætt mjög tilrauna til að sveigja hann nær frumspekilegri efnishyggju, en lengst af hefur þó haldizt lifandi vitundin um að marxisminn væri efnishyggja í öðr- um skilningi en önnur eldri heimspekikerfi — hann legði nýja merkingu í sjálft efnis- hyggjuhugtakið. Þorsteinn drepur hvergi á þetta sjónarmið né tilraunir, sem gerðar hafa verið til að útskýra það nánar. Kunn- Vmsagnir um bcekur ust þeirra er sú, sem Lenín gerði með rit- inu „Efnishyggja og reynslugagnrýni" (Materialismus und Empiriokritizismus); þótt lausn hans geti ekki talizt viðunandi, bregður hún þó nokkuð skýru ljósi á þau vandamál, sem hér er um að ræða. Gagnstætt þeim, sem töldu hið arftekna efnishugtak úrelt vegna nýrra uppgötvana náttúruvísindanna, heldur Lenín því fram að merking þess og gildi séu óháð öllum niðurstöðum einstakra vísindagreina: efnið er samkvæmt skilgreiningu hans hlutlœgur veruleiki, óháður vitundinni. En með þess- ari skilgreiningu er efnishugtakið í raun og veru leyst upp fremur en endurnýjað: við hugtakið hlutveruleiki — sem felur í sér sjálfstæði gagnvart vitundinni — er engu nýju einkenni bætt með því að kalla það efni. Þar er því um merkingarsnauða nafnbót að ræða, en ekki skilgreiningu. Afstaða Leníns er þannig tvíbent: hann gerir sér grein fyrir að frumspekilegar hug- myndir um eigindir efnisins samrýmast ekki marxískri heimspeki, en reynir þó að halda í efnishugtakið sjálft með því að tæma það af allri merkingu. Þessi tæming leiðir til þess, að þunga- miðja efnishyggjunnar flyzt af ontológíska sviðinu yfir á hið þekkingarfræðilega. En hér gætir aftur hins sama tvískinnungs hjá Lenín: um leið og hann leggur áheizlu á þekkingarfræðina sem helzta vettvang átak- anna milli efnishyggju og hughyggju, reyn- ir hann að einfalda og lítillækka þekking- arferlið sjálft, en það skilgreinir hann sem endurspeglun veruleikans. Sannleikskjarn- inn að baki þessu líkingamáli er sá, að þekkingarferlið vísar til hlutveruleikans — það er sérstakur og tiltölulega sjálfstæður þáttur í mannlegum samskiptum við þenn- an veruleika. Endurspeglunarlíkingin hefur hins vegar — eins og reynslan hefur sýnt — þann ókost, að hún ýtir undir rangan skilning á þessum tengslum við veruleik- 175
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.