Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Page 27

Mannsbarn á myrkri heiði
hana krystallast í ljóðinu eins og af sjálfu sér og átakalaust. Eða með orðum
Halldórs Laxness: aðalatriðið má aldrei segja með orðum.
III
Ef við nú tengjum saman sjónarmið Laxness og Adornos fáum við þrjú plön í
ljóðið. Eitt hlutlægt, eða bókstaflegt, sem segir frá tilviljuninni og því einstakl-
ingsbundna, og tvö óhlutlæg sem ljóðið nefnir ekki beinum orðum, þar sem
annað vísar til hinnar kosmísku eða tímalausu tilvistar mannsins í heiminum, en
hitt til þjóðfélagslega skilyrtrar tilveru hans.
Þessi þrjú plön — hið einstaklingsbundna, kosmíska og þjóðfélagslega — er
vitaskuld ekki hægt að skilja að í ljóði, nema ef vera skyldi bókmenntalegri
greiningu sem þessari. í „Mér dvaldist of lengi“ tengjast þau á margvíslegan
hátt, og milli formlegra og efnislegra eiginda þess skapast spenna, sem heldur
ljóðinu saman. Annað sem tengir hin mismunandi plön ljóðsins og eins og
safnar því saman í eina heild, er minnið ferðin.
Myndin af lífinu sem ferð til dauðans er sígild í allri ljóðagerð, og hún kemur
oft fyrir í ljóðum Snorra. I þessu ljóði — eins og í fleiri ljóðum Snorra — tengist
hún árstíðum og deginum sem líður. Sá maður sem í því ferðast um haust og
nótt er kominn á leiðarenda, hefur lokið þeirri ferð sem lífið er. Þessi lýsing á
ferð í eyðilegu, köldu og dimmu landslagi er í upphafi ekki alveg laus við
óhugnað sem endurtekning orðsins nðtt í draugalaginu það dimmir af nðtt,
haustkaldri nðtt ýtir undir. Strax í næsta erindi breytist þessi óhugnaðartilfinn-
ing í öryggistilfinningu, þar sem náttúran kemur nær í lýsingum á lyngi, kvos,
lækjardragi og sprekum. Þessi togstreita öryggis og kvíða leiðir okkur inn í
margræðni ljóðsins, þar sem andstæður og hliðstæður leikast á.
Ljóðið samanstendur af 11 ljóðlínum, sem gera hvort tveggja að skipast
saman tvær og tvær og skiptast í tvo meginhluta, þar sem fyrri hlutinn telur
fimm fyrstu línurnar og síðari hlutinn f)órar síðustu. Formlega einkennast þessir
tveir hlutar af mismunandi sjónarhól, sem reynist mjög mikilvægur fyrir túlkun
kvæðisins. Fyrri hlutinn er ytri lýsing á stöðu eg-sins og athöfnum þess, seinni
hlutinn segir frá innra lífi þess, hugrenningatengslum og hugarflugi. Efnislega
beinist fyrri hlutinn að e'g-inu, síðari hlutinn að einhverju þú. Ljóðlínurnar
tvær í miðju kvæðinu mynda eins konar brú milli hlutanna, milli e'g og þú í
ljóðinu, og þær lýsa eldinum við lækinn. Formlega tilheyra þessar miðlínur hvor
sínum hluta, þær eru í senn sameinaðar og sundraðar, eins og myndin sem þær
bregða upp.
145