Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Page 31

Mannsbarn á myrkri heiði
VI
Ferli ljóðsinsá hinum mismunandi plönum þess mætti setja upp á þennan hátt:
JJpphaf staður markmið
heim > heiði > heim
líf > heimurinn > dauðinn
firring > þjóðfélagið > sjálfumleiki
Síðasta planið stemmir ekki alveg við tvö þau fyrstu, hringrásin rofnar við að
firringin er ekki í víxlverkan við sjálfumleikann, heldur við þjóðfélagið. Við
þetta riðlast jafnvægi ljóðsins, og við fáum það sem Adorno kallaði „brot“.
Annað brot kemur fram í því að minnið he'im sem tákn sjálfumleikans er
jafnframt tengt dauðanum. Þetta brot sjáum við einnig í læknum og hefð-
bundinni likingu hans við lífið sem líður fram. Huggunin sem segjandi ljóðsins
er fær um að veita mannsbarninu þegar það kemur til hans úr myrkrinu og
kuldanum verður því nokkuð tvíbent. Þau fáu augnablik sem það á að hlýja sér
við eldinn: vermdu þig snöggvast við eldinn, eru nefnilega jafnframt þau síðustu
sem það lifir: Fylgdu svo lceknum leiðina heim.
Það brot ljóðsins sem mestu máli skiptir felst þó í breytilegum sjónarhól þess.
Síðustu ljóðlínurnar fjórar, þ. e. þær sem segja frá mannsbarninu, eru hugsanir,
láta t Ijðs draum. Boðhættirnir vitjaðu mín, vermdu þig, fylgdu svo beinast að
einhverju sem er ósýnilegt og ekki til staðar. Ég og þú hittast ekki, samband
þeirra er ekkert annað en draumsýn. Þessi tilfinning algerrar einsemdar kemur
einnig fram í stöku ljóðlínunni síðustu, sem skapar óvissu um það samband sem
hinar ljóðlínurnar, tvær og tvær saman, hafa gefið í skyn.
Ef við lítum á firringu og sjálfumleika sem þær grundvallarandstæður sem
Ijóðið byggist á,getum við séð hvernig ýmsir aðrir af meginþáttum þess flokkast
undir þær:
firring sjálfumleiki
heiði heim
myrkur, kuldi ljós, hiti
villa samastaður
óhugnaður öryggi
einsemd samkennd
veruleiki draumur
Það kemst enginn heim í þessu kvæði. Samkennd og sjálfumleiki eru
draumur sem getur ekki ræst í þeirri þjóðfélagsmynd sem ljóðið gefur.
149