Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Síða 54

Tínitirit Má/s og menningar
Böll hefur allan sinn feril verið upptekinn af sannleiksgildi tungumálsins.
Hann byrjar að skrifa eftir nasismann og virtist eins og mörgum öðrum af hans
kynslóð sem þýskan væri „gerspillt" mál. Hann hefur líka löngum verið tor-
tiygginn gagnvart tungumáli visindanna og haldið því fram eins og fleiri að
skáldskapur flytji eigin sannleik." Adeila hans á skriffinnsku og talsmáta ríkis-
stofnana hefur færst í vöxt með árunum, er t. d. greinileg í bókinni Hðpmyndmeá
konu. Sjálfur skrifar hann stíl sem fer nærri talmálinu, vegna þess að hann vill
tala við lesendur sína í trúnaði eins og hann orðar það. Þessi trúnaður er ekki til
í dauðu tungumáli skriffinnskunnar, enda likir sögumaður í öðrum kafla
bókarinnar starfi sínu við skurðgröft og uppþurrkun lands. Það vatn sem verið
er að leiða burt er lífið sjálft, stofnanirnar og Blaðið eru að sjúga allan mann-
legan mátt úr Katrinu, reyna að draga hana niður á sitt svið.
Danski bókmenntafræðingurinn Sören Schou, sem skrifað hefur talsvert um
Böll, telur sig greina hér skýr áhrif frá kaþólskunni.'-’ Katrín (á grísku hin
hreina) talar hið „sanna“ mál, sem er skylt guðsorðinu, og hún er annars konar
manneskja en það fólk sem er að reyna að kúga hana. Hún er mjög siðferðilega
þenkjandi, dálítið gamaldags, vinnusöm, áreiðanleg, heiðarleg, vinaföst og
varfærin i kynferðisefnum. Þess vegna er hún líka ögn óraunveruleg, persónu-
gervingur hins góða, enda minnir nafnið á heilaga Katrínu (úr þvi minnst er á
nafnasymbólik: ástmaður hennar heitir Götten, samstofna guði, og blaðasnáp-
urinn Tötges, samstofna dauða). Þegar Katrín hittir Götten hefur þessi feimna
stúlka fundið hina einu sönnu ást, eins og ótal persónur i fyrri sögum Bölls.
Þessi skyndilega, eðlislæga, óskeikula og óskýranlega tilfinning fyrir hinu sanna
hefur jafna verið sterkur þáttur í trúarskilningi Bölls. Tilfinningin er sjálf-
sprottin og ekki tengd neinum stofnunum, enda hefur Böll aldrei haft mikið
álit á stofnunum trúarinnar fremur en samfélagsins. Þessa tilfinningu lætur
Katrin stjórna sér í ástinni og lika þegar hún skýtur blaðamanninn. Hún býður
honum heim til sín svo hún geti séð hann, sér um leið að hann er „svín“ (s. 185)
og lætur því skotið ríða af. Margir hafa orðið til þess að benda á að þetta
skyndilega uppgjör við hið illa á sér hliðstæðu í bók Bölls Billjard klukkan
hálftíu þegar Jóhanna gamla skýtur valdsmanninn (eitthvert merkasta uppgjör
við nasismann í þýskum efdrstríðsbókmenntum, sagði Georg Lukacs).1' Morðið
verðureins konar kaþarsis — hreinsun tilfinninganna — fyrir Katrinu, eftir það
fer hún hnarreist í fangelsi til að bíða eftir honum „elsku Lúðvík“ sínum í
nánast dularfullri vissu (a. m. k. sé tekið tillit til þess að hún hefur ekki þekkt
hann nema í hálfan sólarhring).
Blaðið er hið illa í bókinni, aflið sem eyðileggur tilveru Katrínar og vina
172