Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Blaðsíða 70

Tímarit Má/s og menningar
hættu heim en hinn menningarlegi elítismi. Menn freistast til að líta á Bild sem
„ómeðvitaða endurframleiðslu borgaralegrar hugmyndafræði“ og gleyma þar
með pólitískum áhrifum blaðsins. Ut frá svona greiningum er hugsanlegt að
draga þá ályktun að sérhver pólitísk barátta gegn Bild sé ekki bara vonlaus,
heldur heimskuleg; ályktun sem kann að vera freistandi þegar vinstrihreyfingin
er ekki burðugri en hún er í Sambandslýðveldinu. Kostur Wallraffs er að hann
vill aldrei sætta sig við hlutina, heldur reynir hann að finna einhverjar baráttu-
leiðir.
Afskræming hins opinbera vettvangs og borgaralegra málfrelsishugsjóna er i
brennidepli í bók Heinrichs Bölls. Katrín Blúm og Blaðið eru sitt hvor póllinn
í móralskri heimsmynd höfundar. Blaðið saurgar allar hugsjónir um upplýs-
ingu, gagnrýna hugsun, samstöðu með lítilmagnanum, já m. a. s. tungumálið
sjálft. Gagnrýni Bölls tekur mið af hinum upphaflegu borgaralegu hugsjónum
um opna og krítíska samfélagsumræðu. Þær hugsjónir birtast t. d. í siðferði-
legum prinsippum Katrínar, sem máttarstólpar samfélagsins sameinast Blaðinu
um að rífa niður. Ulfarnir tæta í sundur einkavettvang hennar uns hún skýtur
einn þeirra. Þetta uppgjör ástarinnar við ofbeldisfullt samfélag hefur e. k. „æðri“
drætti, enginn lesandi getur talið morðið sem Katrín fremur siðlaust. Það er
Blaðið sem er fordæmt.
Verk Wallraffs er af allt öðrum toga. Það markar upphaf heillar herferðar
gegn Bild og er liður í tilraunum þýskra vinstrimanna til að brjótast út úr
einangrun sinni og hefja gagnsókn á hendur afturhaldinu. Wallraff sýnir okkur
hvernig Bild starfar, hvers konar vinnustaður þetta blað er, hvernig tilbúning-
urinn þróast stig af stigi. Lesandinn veit að Wallraff þarf að hafa sönnunargögn
á takteinum til stuðnings hverri einustu málsgrein bóka sinna, vegna þess að her
lögfræðinga reynir að finna á þeim vankanta. Um leið veit lesandi hans hvert
hann getur snúið sér vilji hann taka þátt í þessari baráttu og leggja sitt af
mörkum. Böll boðar fordæmingu á Bild, Wallraff baráttu gegn blaðinu.
Bók Bölls er ekki „sönn“ í sama skilningi, en það er ekki þar með sagt að hún
sé ótrúverðug. Einmitt vegna þess að hún er skáldsaga hefur hún ýmsar hliðar
umfram lýsingar Wallraffs. Böll tekst að gefa heilsteypta mynd af þeim áhrifum
sem Bild getur haft á örlög einnar manneskju, sem lesandinn hlýtur að finna til
samstöðu með. Hann sýnir vanmátt hins valdalausa einstaklings gagnvart
fjölmiðli og ríkisstofnunum. Og honum tekst með stílbrögðum sínum og
frásagnartækni að koma heilmiklu á framfæri um þá útreið sem tungumálið
sjálft fær við þessar aðstæður, sýna hvernig hægt er að afskræma veruleikann
188