Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Qupperneq 94

Tímarit Máls og menningar
Ásýnd hans var sem himinn, þar sem hófust
á brautum sínum sól og máni, og lýstu
hinn smáa jarðar hring. (V,2)
Veröldin er smá, því ekki verður frá henni flúið. Veröldin er smá, því hægt er að
leggja hana undir sig. Veröldin er smá, því til þess að tjónka við hana nægir
tilviljun, hjálparhönd, eða vel úti látið högg. Þrír menn hafa skipt heiminum á
milli sín. Maður sem hugðist veita þeim mótspyrnu, hefur þegar beygt sig fyrir
þeim. Hann heldur veizlu og býður þrívöldunum á galeiðu sína. Þeir drekka.
Lepídus verður fyrstur ofurölvi. Hann dettur á þilfarinu. Þjónn slöngvir honum
yfir öxl sér og ber „stólpa heimsins“ burt. Liðsforingjarnir líta til hershöfðingja
sins:
Enóbarbus. .. . hann lyftir þriðja hluta heims.
Menas. Einn þriðji er drukkinn. (11,7)
Þarna er sýnt í hugskot í fyrsta sinn. En á sömu galeiðunni gerist það öðru sinni,
og öllu grimmilegar þó. Þrívaldarnir eru drukknir, og Pompejus er kvaddur á
brott úr hófinu af einum sinna fylgismanna. Sá maður leggur til, að upp séu
undin segl og drottnar heimsins þrír skornir á háls.
Þetta er ein mikilfenglegasta sýnan í Antoni og Kleðpötru; enn eitt atriði sem er
ekki sótt til Plútarks, heldur tekið beint úr reynslu-heimi nýjunartímans; svo
nútíðarlegt atvik að furðu sætir. Pompejus hafnar þessu ráði. En hvernig hafnar
hann því? Hann áfellist Menas fyrir að hafa ekki gert það sjálfur; fyrir að biðja
um samþykki sitt fyrirfram en ekki að loknu verki:
Já, ef þú hefðir gert það
orðalaust, sem af mér er níðingsverk,
en hefði verið þegnskapur af þér. (11,7)
Persónur Racines hafa fullt valfrelsi. Himinninn er ávallt þögull; jörðin virðist
ekki vera til. Þau eru ein. Þau tærast af ástríðu, en eru sjálfum sér augljós. Verkið
er unnið, eða mun verða unnið; það á heima í forsögu harmleiksins, eða verður
framið í loka-sýnunni. Þau eru altekin af því fimm þætti á enda. Þau búast til
þess eins og til stökks út i ginnungagap. Þau grandskoða það frá öllum
sjónarmiðum á léttfleygum alexandrínskum ljóðlínum. Ljóðlínunum fatast
aldrei flugið. Og hetjurnar sjálfar eru göfugar og tærar eins og alexandrínsku
ljóðlínurnar.
Persónur Shakespeares — ef til vill að Hamlet undan teknum — eru sjálfum
212