Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Side 115

Skólaumbœtur og skðlagagnrýni
aðlagast þeirri samfélagsþróun sem hefur gróðasöfnun auðmagns að hreyfi-
afli.
Samfélagsbreytingar undanfarins áratugar, vaxandi borgamenning og kapí-
talísk iðnvæðing, hafa smám saman skapað unglingavandamál hliðstætt því sem
háþróuð auðvaldsríki hafa þekkt lengi. Breyting framhaldsskólanna í færi-
bandaverksmiðju einingakerfisins verður síst til þess að bæta úr vanda þeirra
unglinga sem eru dæmd til að sitja á skólabekk og búa sig undir fáránleika
kapítalískrar launavinnu. I unglingavandamáli Hallærisplansins eru að mótast
þeir eldfimu árekstrar sem geta þróast upp í sjálfseyðileggingu eða félagslega
baráttu uppvaxandi verkalýðs. Því vík ég að þessu hér að samræmdur fram-
haldsskóli verður eflaust einn helsti vettvanturinn fyrir vaxandi félagsmótun-
arátök milli unglinga og auðvaldssamfélagsins. Haldi sósíalistar áfram að taka
menntamál tökum menntunarskipuleggjenda lenda þeir í vaxandi árekstrum
við uppreisnargjarna unglinga.
5. Eigum við sósíalískan valkost við kapítalíska menntastefnu?
Sósíalískir skólamenn á Islandi hafa almennt (sjá kafla 1) gert aukið skólanám
að baráttumáli sínu og lagt sérstaka áherslu á hina almennu menntun. Ég vil
leyfa mér að gagnrýna þá fyrir að hafa ekki greint á milli, að hvaða leyti
skólastefna þeirra er aðlögun að auðmagnsþróuninni og að hvaða leyti hún er
tilraun til að efla stöðu verkalýðs í átökum stéttanna. Þessi eyða í málflutn-
ingnum er nátengd því hve lítinn gaum þeir hafa gefið að því hvaða ramma það
setur skólastarfinu að þar er verið að búa verðandi vinnuafl undir þátttöku í
kapítalískri framleiðslu.
Aukið skólanám jafngildir engan veginn aukinni menntun, auknum mögu-
leikum til að ná valdi á umhverfi sínu. í fyrsta lagi hefur uppeldishlutverk
fjölskyldu snarminnkað og í öðru lagi gerir auðmagnsþróunin vaxandi kröfur
um hæfileika verkafólks til að aðlagast nýjum störfum og til að viðhalda sjálft
vinnuafli sínu. Af þessum sökum þarf vinnuaflið vaxandi skólanám, en það helst
ennfremur í hendur við aukna sérhæfingu og stöðuga afhæfingu vinnunnar. I
stað þess að læra í vinnunni (af eldri og reyndari vinnufélögum og við að takast
smám saman á við flóknari verkefni) er nær að segja að nútima vinna forheimski
vinnuafl sitt, — og þess vegna er vaxandi þörf fyrir endurmenntun þegar menn
skipta um störf.
Kapítalísk launavinna er ekki mannlegt sköpunarstarf, heldur hagnýting á
starfshæfileikum mannsins. Sú hagnýting verður stöðugt vísindalegri og „hag-
233