Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Síða 62

Tímarit Máls og menningar
raunsæis og ímyndunar sem oft ræður úrslitum, því lesandinn er leiddur
þannig áfram að honum finnst ekkert eðlilegra en stíga yfir þröskuld hins
ómögulega og ganga inn í þá veröld sem Jersild vill vara við. Kannski er það
vegna þess að hún er ekki eins langt undan og við höldum. Margar þessara
bóka eru nefnilega framtíðarsýnir, eins konar viðvörun um það hvert hin
kalda þekking muni leiða okkur ef við snúumst ekki gegn henni. Og þar með
erum við komin að sögunni Eftir flóðið (Efter floden, 1982).
Jersild hefur skýrt svo frá að þegar hann gegndi herþjónustu sem læknir,
þá hafi hann tekið þátt í æfingum sem snertu meðferð fólks sem lent hafði í
kjarnorkusprengingu. Meginvandinn sem við blasti var að sjá fljótt hverjum
væri yfirleitt hugsanlegt að reyna að bjarga. Hina átti að drepa sem fyrst,
eða með ögn mildara orðalagi hjálpa þeim að deyja á kvalalausan hátt með
of stórum skammti af morfíni. Þetta mun hafa verið fyrsta kveikjan að
sögunni, en fyrstu drögin urðu til á árunum 1975 — 76. Jersild segist fljótlega
hafa gefist upp við að lýsa sjálfu kjarnorkustríðinu. Hann velur í staðinn að
lýsa þeim fáu sem lifa það af.
Við höfum heyrt stjórnmálamenn og hershöfðingja tala um takmarkað
kjarnorkustríð, að það sé hægt að vinna kjarnorkustríð, að vísu geti
mannkynið horfið aftur á stig miðalda, jafnvel steinaldar, en síðan muni það
taka við sér og hefja nýja þróun. Þetta er um margt einkennilegur hugsunar-
háttur, ekki síst ef kjarnorkustríð er háð til að forðast ómanneskjulegt
þjóðfélag. Svo að ekki sé nú minnst á þann kaldrana sem í slíkum kenning-
um felst. Þetta er svona ámóta og að ímynda sér að hægt sé að taka miðaldra
mann og limlesta hann og halda því svo fram að hann hverfi aftur á stig
barnsins með alla framtíðarmöguleika þess.
Hvernig lítur veröldin út eftir kjarnorkustyrjöld? Því reynir Jersild að
svara í bók sinni og dregur upp mynd af framtíð sem ekki er lengur framtíð,
og verður vonandi aldrei. Þegar sagan hefst eru liðin 33 ár frá kjarnorku-
styrjöldinni og við erum stödd á því herrans ári 2028. Frásögnin er í 1.
persónu og sögumaður er nokkurn veginn jafngamall skelfingunni miklu.
Hann er fortíðarlaus og sögulaus og hefur enga eigin reynslu af þeirri veröld
sem við byggjum. Með því skapast bæði frásagnartæknilegt frelsi og
frásagnartæknilegur vandi. Það er án efa rétt hjá höfundinum að nauðsyn-
legt sé að lesandinn skynji sögumanninn (sem heitir Auðun) innan frá og
upplifi þessa framandi veröld með augum hans, reynslu og viðmiðunum.
Hann er fæddur og „alinn upp“ í neðanjarðarbyrgi. Honum er nauðgað í
fyrsta sinn þegar hann er sex ára gamall, og fær að halda lífi með því að
þóknast körlum kynferðislega í veröld þar sem börn eru ekki til og konur
tæpast. Þetta eru aðallega skipstjórar á bátum sem stunda tilviljanakennda
blöndu af fiskveiðum, verslun og ránum á verðmætum og fólki. Þegar sagan
532