Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Síða 71

Að gefa í boðhtetti
þeim sérstæðu formgerðarþáttum sem hún byggir texta sína á. Þess vegna
snýst hún gegn frásagnarraunsæi sem á að vera einhlítur fulltrúi veruleikans
í hefðbundnum prósa; hún leitast við að brjóta upp þennan veruleika, túlka
hann í stað þess að kappkosta að endurskapa hann með trúverðugri
veruleikalíkingu. Hún er sífellt að trufla sjálfvirka „neyslu“ textans, og
leitast við að gera lesturinn að virkri athöfn sem tengist á frjóan hátt
hugsunum lesandans um líf og samfélag. Því má segja að Svava nálgist
módernismann úr pólitískri átt; módernismi hennar er sprottinn af einkar
meðvituðum hugmyndafræðilegum markmiðum.
Samt sem áður má finna að baki verka Svövu hinn upprunalegri drifkraft
módernismans, sem kemur fram í því að þeir nýju tímar sem maðurinn
hefur lifað undanfarna öld kalla á nýtt inntak og þar með á nýtt form (e.t.v.
væri réttara að segja að efniviður nútímahöfunda kallaði á nýja formgerð
skáldverka). I flestum tilfellum felst þetta hreyfiafl í því sem kalla mætti
existensíalíska reynslu er nútímamaðurinn gengur í gegnum á einn eða
annan hátt. I verkum módernismans birtist nútímamaðurinn iðulega sem
einstæðingur í heimi sem er vaxinn honum yfir höfuð. Þar sem hann er
firrtur veröldinni getur hann ekki veitt okkur áþreifanlega mynd af „hlut-
lægum“ ytri veruleika, en við kynnumst hugarheimi hans sjálfs þeim mun
betur og þeirri einstæðingsbundnu mynd sem veröldin fær á sig í þeim
heimi.
Hvernig kemur þessi (einfaldaða) mynd af söguhetju módernismans heim
og saman við verk Svövu? I fyrrnefndri ritgerð veltir Svava fyrir sér hvernig
hún geti „gert innri reynslu raunverulega í skáldskap." (222) „Kvenleg
reynsla er að mestu falin undir yfirborðinu í menningarlífi okkar“ (226) og
þess vegna vill Svava gera „þetta innra líf — eða dulda líf“ (227) að
viðfangsefni sínu. Innri reynsla verður ekki vel tjáð með frásagnaraðferðum
„hlutlægs" raunsæis sem sprottið er af þörf manna til að gera sér grein fyrir
og lýsa aðstæðum og ytri raunveruleika. En athugun á þeim aðstæðum sem
söguhetjur Svövu búa við styrkir raunar hugmyndir um módernískt eðli
verka hennar. í langflestum tilfellum er söguhetjan kona sem er einangruð,
býr í innilokaðri veröld að einhverju tagi. Víxlverkanir milli einstaklings og
samfélags, sem liggja til grundvallar hinni hefðbundnu raunsæju sögu, eru
vart merkjanlegar hér. Þetta leiðir óhjákvæmilega til skipbrots hins
heilsteypta persónuleika eins og hann hefur svo oft birst okkur í skáldskap.
Frá sjónarhóli róttæks módernisma veitir nútíminn skáldskapnum enga
heimild til að draga upp mynd af persónu sem tekur út sinn þroskaferil jafnt
og þétt í kynnum við og til móts við raunveruleikann. Raunveruleikinn fer
öðru vísi að firrtu nútímafólki; hann er ýmist fullkomlega kyrrstæður að
sjá, eða í óræðum fjarska frá einfara skáldverksins, eða þá hann brestur á,
541