Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Page 75

Að gefa í bodh<etti
vanist því að gera miklar kröfur til hvers þess smáatriðis í sögum Svövu sem
kallar á athygli lesanda. Að vísu má segja að brúðinni sé „nauðgað" í
ákveðið hlutverk, en mikil umræða sl. ára um nauðganir í hjónaböndum
beinir huga lesandans fremur að beinni valdbeitingu; sagan býður hins vegar
ekki upp á neinn stuðning við slíkan skilning (þó svo þessar tvennskonar
„nauðganir" séu að vísu af sömu rótum sprottnar).
Fugl í hendi?
Þessi misvísun er raunar léttvæg miðað við gallaða táknbeitingu í síðustu
sögu bókarinnar, en hún ber heitið „Taskan og fuglinn". Eins og titillinn
gefur til kynna eiga þessir tveir hlutir, eða tákn, að spila saman í sögunni, en
þessi samleikur þykir mér alveg mistakast.
Gamla rifna taskan konunnar er að vísu bráðsnjallt tákn. Konan er af
þeirri gerð sem við þekkjum úr sögum Svövu, óaðfinnanleg í útliti, fáguð og
fín, örugg í ytri framkomu en inni fyrir ófullnægð, firrt lífrænum sam-
skiptum, dauð í vissum skilningi. Segja má að í töskugarminum búi sá ræfill
af fölskvalausu lífi og sjálfi sem konan á enn til. Þegar taskan glatast veit
konan ekki hvort hún getur látið lýsa eftir svona garmi; „Heimurinn sá hana
eins og hann átti að sjá hana“ (102), en mundi hann gera það eftir að hafa
virt fyrir sér þessa eftirlætiseign hennar? Lýsi hún ekki eftir töskunni veit
lesandi líklega hvað það þýðir. Það sem veldur því að konan afneitar ekki
töskunni er fuglsungi sem hún sér detta úr hreiðri, svo að hún hleypur til og
höndlar hann. Hann reynist vera fleygur og fegin horfir hún á hann flögra
burt.
En um leið missir sagan algjörlega flugið. Fuglsungi að kveðja hreiður er
margnotað og þvælt tákn fyrir nýtt og sjálfstætt líf, og er undarlegt að jafn
meðvitaður höfundur og Svava skuli beita því. Sjálf hefur hún í „Reynslu og
raunveruleika" varað kvenhöfunda við því að fara margtroðna götu skáld-
skaparhefðar (bls.224).
Ég skil vel að sumir fagni í þessari sögu vissum innileika og hlýju sem þeir
fundu kannski ekki fyrr hjá Svövu, og þyki sagan enda fallega. En ég minni
á orð Helgu Kress í Det kalles kjxrlighet, þar sem hún bendir á að útópían,
lífsvonin, í verkum Svövu felist ekki í því hvernig sögurnar enda; hún felst
miklu fremur í þeirri sundurgreinandi frásagnaraðferð sem afhjúpar félags-
lega stöðu konunnar.15 Utópían felst jafnframt í því sem textinn óbeint vísar
til en segir ekki. Eins og flestir nútímahöfundar, og sérdeilis módernistar,
forðast Svava að boða nokkra útópíu, en hún leggur lesandanum samt lið
við að skynja það sem <etti að vera.
545