Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Side 19

Byltingin, bókmenntirnar og sósíalrealisminn
Margir höfðu barist með rauðliðum í borgarastríðinu. Dmítrí Fúrmanov
hafði verið pólitískur ráðgjafi þess hugprúða, grobbna og fákæna skæru-
liðaforingja, Tsjapajevs, og skrifaði um hann vinsæla bók (1923) sem síðan
varð efni í stórfræga kvikmynd, samnefnda. Alexandr Fadejev (1901-1956)
studdist við eigin reynslu þegar hann lýsti í „Osigrinum" (1927) flokki
rauðliða sem þarf að brjótast úr herkví hvítliða og japanskra hersveita í
Austur-Síbiríu. Og ísak Babel (1894-1941) hafði barist með riddaraliði
Búdjonnís gegn Pólverjum og hvítliðum áður en hann gaf út einhverja
frægustu og umdeildustu lýsingu þessara ára í sagnasafninu „Rauða ridd-
araliðið" (1926).
Isak Babel var bókaormur og gleraugnaglámur frá Odessu, margfróður
Gyðingur og fullkomin andstæða við félaga sína, hina rauðu kósakka, sem
óðu eld og blóð þessara ára í undarlegri blöndu af sljórri grimmd og fórn-
fúsri samstöðu um háleitar vonir. Þessar andstæður ganga rauðum þræði
frá sögu til sögu — stundum mætist hinn bókvísi Gyðingur og byltingar-
hermaðurinn í einum manni, eins og í stuttri sögu sem heitir „Sonur
rabbíans“. Þar er sögumaður, Babel sjálfur, að róta í föggum deyjandi
rauðliða, Bratslavskís, sem er sonur rabbía og finnur þar í einni bendu
„umboðsbréf áróðursmannsins og minnisblöð gyðingaskáldsins. Myndir af
Lenín og Majmonídes lágu þar hlið við hlið. . . lokkur úr kvenhári var
lagður inn í samþykktir Sjötta flokksþingsins og á spássíum kommúnískra
dreifirita var þröngt um línur úr hebreskum ljóðum. Blöð úr Ljóðaljóðun-
um og skammbyssukúlur hrundu yfir mig eins og dapurlegt regn . . .“
Klausa sem þessi segir margt um þá viðleitni Babels að reyna að höndla í
sterkum og knöppum stíl andstæður tímans, grimmd og ljóðrænu hins
mikla uppgjörs sem engu eirir. Þær koma fram í máli og stíl, þar sem harð-
soðnar atburðalýsingar skiptast á við óvænta „rómantíska“ sveiflu, sem og í
þeirri undarlegu blöndu úr safamiklu alþýðumáli og hjálparvana eftirlík-
ingu vígorða og ræðumennsku byltingarinnar, sem persónurnar tala flestar.
Allt er þetta á sínum stað í sögu eins og „Salt“ þar sem rauðliði einn segir
frá því, hvernig hann og félagar hans miskunnuðu sig yfir bóndakonu sem
kvaðst vera í raunum með smábarn, en hentu henni úr troðfullri járnbraut-
arlest og skutu hana á færi, þegar í ljós kom að hún hafði rangt við — reifa-
strangi hennar reyndist vera saltpoki til sölu á svörtum markaði. Sama
furðulega blandan af mennsku og grimmd tímans, sem hefur gert morðið
að sjálfsögðum hlut er í sögunni „Bréfið“. Þar segir ungur rauðliði í bréfi,
sem Babel skrifar fyrir hann, móður sinni frá því hvernig faðir hans, liðs-
foringi hjá hvítliðum, murkaði lífið úr bróður hans og lék hann grátt sjálf-
an. Og svo frá því hvernig rauðliðar náðu þessum gagnbyltingarföður
þeirra bræðra á sitt vald síðar og gáfu sér góðan tíma til að kreista úr hon-
TMM II
409